Θεσσαλός κληρικός και λόγιος, ο Στέφανος Δούγκας υπήρξε μαθητής και υποστηρικτής των ιδεών του Γερμανού φιλοσόφου F.Schelling. Δίδαξε σε σχολές της Κωνσταντινούπολης και του Ιασίου προκαλώντας με τις φιλοσοφικές του αντιλήψεις την δυσφορία εκκλησιαστικών κύκλων, που επέφεραν την επίσημη καταδίκη του έργου του από το Πατριαρχείο.

Γεννήθηκε το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα (περ. 1765/1770) στον Τύρναβο Θεσσαλίας όπου και έλαβε την εγκύκλιο μόρφωση με διδάσκαλο τον Ιωάννη Πέζαρο. Αργότερα μετέβη στη Γερμανία –πιθανότατα βρίσκεται εκεί από το 1798 έως το 1806- για σπουδές μαθηματικών και φιλοσοφίας στα πανεπιστήμια της Halle, του Gottinger και της Ιένας. Στην Ιένα ήταν μαθητής του Schelling, ενώ φέρεται να παρακολούθησε τις παραδόσεις κι άλλων φιλοσόφων του ρεύματος του γερμανικού ιδεαλισμού, μεταξύ των οποίων οι Fichte, Schiller και Hegel. [Καράς, 1993: 52]

Μετά την ολοκλήρωση των σπουδών του πηγαίνει στην Κωνσταντινούπολη, όπου για το διάστημα 1809-1810 θα διατελέσει σχολάρχης στη Μεγάλη του Γένους σχολή. Εκεί διδάσκει φιλοσοφία και θετικές επιστήμες βασιζόμενος στα νεότερα ευρωπαϊκά -και κυρίως γερμανικά- πρότυπα. Το έργο του, όμως, συναντά αντιδράσεις και ο ίδιος παραιτείται έπειτα από μόλις ένα χρόνο παρουσίας στην Πατριαρχική Ακαδημία [ΘΗΕ, 1964: 199-200]. Θα παραμείνει στην Κωνσταντινούπολη -πιθανότατα ως οικοδιδάσκαλος στην υπηρεσία του ηγεμόνα της Βλαχίας Ν. Μαυρογένη- για τα επόμενα τρία χρόνια, διάστημα κατά το οποίο προετοιμάζει δύο εκπαιδευτικά εγχειρίδια (μαθηματικών και φυσικής φιλοσοφίας). Η παραμονή του στην Πόλη του δίνει τη δυνατότητα να έλθει σε επαφή με άλλους διδασκάλους και λογίους του καιρού του. Αυτή την περίοδο φαίνεται ότι συμμετέχει στην προσπάθεια των Γ. Κωνσταντά και Α. Γαζή για δημιουργία σχολής στο Πήλιο, στόχος που τελικά δεν θα υλοποιηθεί [Καράς, 1993: 69].

Το 1813 θα βρεθεί στο Ιάσιο έπειτα από πρόσκληση του ηγεμόνα της Μολδαβίας Σκαρλάτου Καλλιμάχη να αναλάβει τη διδασκαλία της φιλοσοφίας στην Ηγεμονική Ακαδημία της πόλης, όπου προηγουμένως δίδασκαν οι Νικηφόρος Θεοτόκης και Ιώσηπος Μοισιόδακας. Εκεί θα συνεχίσει τη συγγραφική του δράση ολοκληρώνοντας το μαθηματικό του έργο Στοιχεία Αριθμητικής και Άλγεβρας, που θα εκδοθεί στη Βιέννη το 1816, καθώς και το σύγγραμμα φυσικής φιλοσοφίας Εξέτασις της φύσεως [Καράς, 1993: 72-73]. Ωστόσο, οι φιλοσοφικές και επιστημονικές του θέσεις –όπως εκφράζονται σ’ αυτό το τελευταίο του κείμενο- επιφέρουν τη δυσαρέσκεια του μοναχού Δωρόθεου Βουλησμά, ο οποίος το 1814 τον κατηγορεί ως αιρετικό στο Πατριαρχείο. Οι συνεχείς καταγγελίες του Βουλησμά ανάγκασαν το Δούγκα να απαντήσει στέλνοντας επιστολή απολογίας στην Ιερά Σύνοδο. Μετά από την ομολογία πίστεως και με επέμβαση του Δ. Μουρούζη, το Πατριαρχείο δεν προέβη σε καταδικαστική απόφαση εναντίον του και ο ίδιος ορίστηκε ηγούμενος στο βατοπεδικό μετόχι της Ρακεττόσας στη Μολδαβία [ΘΗΕ, 1964: 200]. Ο Βουλησμάς, ωστόσο, συνέχισε τις επίσημες καταγγελίες έως και το 1817, οπότε η Πατριαρχική Σύνοδος καταδίκασε το έργο του Δούγκα και τον ανάγκασε να υπογράψει κείμενο μετανοίας, πιθανότητα γραμμένο από το Βουλησμά, στο οποίο καταδικάζει το περιεχόμενο του συγγράμματός του και αποκηρύσσει τις φιλοσοφικές του θέσεις [ΘΗΕ, 1964: 200 και Αποστολοπούλου, 1991: 17].

Στη μετέπειτα δράση του Δούγκα περιλαμβάνεται η συμμετοχή του στην εκπόνηση σχεδίου για την δημιουργία σχολής στα Αμπελάκια, από κοινού με άλλους Έλληνες δασκάλους μεταξύ των οποίων οι Α. Χριστόπουλος, Γ. Κωνσταντάς και οι αδελφοί Καπετανάκη. Για το σκοπό αυτό προβαίνει στην αγορά οργάνων φυσικής, χημείας και αστρονομίας, αλλά η υλοποίηση του όλου σχεδίου τελικά ματαιώνεται με την έναρξη της ελληνικής επανάστασης του 1821 [Γριτσόπουλος, 1971: 104]. Άλλες πηγές αναφέρουν ότι λαμβάνει μέρος σε πρωτοβουλία για την ίδρυση ''κοινού σχολείου'' στην Πελοπόννησο μαζί με τους Λέσβιο και Φιλιππίδη, προσπάθεια που πρόκειται να διακοπεί τον Φεβρουάριο του 1821, οπότε εκδηλώνεται το επαναστατικό κίνημα του Υψηλάντη [Καράς, 1993: 90].

Τα υπόλοιπα χρόνια της ζωής του αποσύρεται με τον ανιψιό του στο χωριό Οξίντια της Βεσσαραβίας. Εκεί θα ξαναγράψει το Εξέτασις της φύσεως, το φιλοσοφικό του σύγγραμμα που είχε καταδικαστεί ως αιρετικό από τη Σύνοδο της Κωνσταντινούπολης. Θα πεθάνει τελικά στα 1830.

Η συγγραφική παραγωγή του Δούγκα περιλαμβάνει συγγράμματα μαθηματικών και φυσικής φιλοσοφίας, ενώ σύμφωνα με μαρτυρία του Ρίζου Νερουλού έγραψε και κείμενα αισθητικής και ηθικής, τα οποία παραμένουν άγνωστα. Το τετράτομο έργο του Στοιχεία Αριθμητικής και Άλγεβραςαποτελεί ένα υψηλού επιπέδου σύγγραμμα, που θεωρείται ένα από τα καλύτερα της εποχής του. Εκεί ο συγγραφέας παρουσιάζει τις μαθηματικές έννοιες επαγωγικά θέλοντας να καταστήσει κάθε πρόταση κατανοητή στον αναγνώστη. Το άλλο μεγάλο έργο του Εξέτασις της φύσεως, που παρέμεινε ανέκδοτο λόγω της επίσημης καταδίκης του από την Εκκλησία, σώζεται σε μορφή οκτάτομου χειρογράφου στη μονή Βατοπεδίου. [Αποστολοπούλου, 1991: 16 και Καράς, 1993: 72]

Οι φιλοσοφικές του αντιλήψεις φέρουν σαφή την επιρροή της γερμανικής σκέψης και ιδίως του Schelling, με την οποία είχε εξοικειωθεί από τα χρόνια των σπουδών του στο εξωτερικό. Κυρίαρχο ρόλο στις πεποιθήσεις του διαδραμάτισε το διαλεκτικό σχήμα του τελευταίου, το οποίο ο Δούγκας εφάρμοσε τόσο στη φύση όσο και στη θεολογία. Αναφορικά με το φυσικό κόσμο, διέκρινε μια νομοτελειακή διαλεκτική κίνηση στην εξέλιξη και ανάπτυξή του. Την εσωτερική λογική αυτής της κίνησης θεωρούσε ότι μπορεί να βρει και να ερμηνεύσει μέσα από την επιστημονική περιγραφή της φύσης και την εξήγηση των στοιχείων που την αποτελούν. Στο θεολογικό επίπεδο, εισήγαγε το διαλεκτικό σχήμα θέσης – αντίθεσης – σύνθεσης για να αποδώσει το Τριαδικό ορθόδοξο δόγμα. [Καράς, 1993: 63] 

Εργογραφία

• Στοιχεία Αριθμητικής και Άλγεβρας, τόμοι 4, Βιέννη, 1816
• Εξέτασις της φύσεως, ανέκδοτο
• Φυσική
• Αισθητική

• Αποστολοπούλου, Γ., (1991), "Οι Έλληνες μαθητές του Schelling. Μια σύντομη επισκόπηση", Δωδώνη 20/Γ΄, σ. 9-25.
• Γριτσόπουλος, Τ., (1971), Πατριαρχική Μεγάλη του Γένους Σχολή, τ.2, Αθήνα.
• Ζαχαρόπουλος, Ν., (1990), Η διαμάχη Δωρόθεου Βουλισμά – Στέφανου Δούγκα. Έκδοση ανέκδοτων χειρογράφων, Θεσσαλονίκη.
• [ΘΗΕ = ] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 1964, τομ. 5, σ. 199 – 200.
• Καραγιάννης, Γ., (1991), "Στέφανος Δούγκας ο εκ Τυρνάβου μαθηματικός και φιλόσοφος, πρώτος διδάσκαλος της φιλοσοφίας του Schelling στην Ελλάδα και η φιλοσοφική του διδασκαλία περί Θεού και φύσεως", Πρακτικά του πρώτου συνεδρίου τυρναβίτικων σπουδών, Τύρναβος, σ.175-178.
• Καράς, Γ., (1993), Γερμανικές επιδράσεις στη σκέψη των χρόνων της νεοελληνικής αναγέννησης. Στέφανος Δούγκας ή περί φυσικής φιλοσοφίας, Αθήνα.
• Καράς, Γ., "Η επιστημονική σκέψη, η σκέψη των φυσικών επιστημών στο θεσσαλικό χώρο κατά την προεπαναστατική περίοδο. Η περίπτωση του Στέφανου Δούγκα", Οι φυσικές επιστήμες στην Ελλάδα, σ. 17-27.