Ζαβίρας Γεώργιος [1744, Σιάτιστα Μακεδονίας – 1804, Σαβαδασάλλα Ουγγαρίας]

---

Λόγιος και συγγραφέας, έδρασε στην Ουγγαρία το δεύτερο μισό του 18ου αιώνα. Ασχολήθηκε επαγγελματικά με εμπορικές επιχειρήσεις αναπτύσσοντας παράλληλα και συγγραφική δραστηριότητα. Η πρωτότυπη και μεταφραστική του παραγωγή επεκτείνεται σε πολλούς επιμέρους τομείς και αποτελεί δείγμα μιας ευρείας ενημέρωσης αναφορικά με όλα τα πνευματικά ζητήματα της εποχής του.

Γεννήθηκε στη Σιάτιστα της Μακεδονίας το Μάιο του 1744. Οι γονείς του Ιωάννης και Αγνή είχαν αποκτήσει έναν ακόμη γιο, τον Κωνσταντίνο. Ο πατέρας του είχε σπουδάσει φαρμακοποιός στην Ιταλία και ασχολούνταν με το εμπόριο. [Γριτσόπουλος, 1972: 155]

Ο Γεώργιος Ζαβίρας πέρασε τα παιδικά του χρόνια στη Σιάτιστα όπου και έλαβε την εγκύκλιο μόρφωση. Σε ηλικία οκτώ ετών παρακολούθησε μαθήματα κοντά στο θείο του Μιχαήλ Παπαγεωργίου, ενώ αργότερα ήταν μαθητής και του Νικόλαου Βάρκοση. Από τον τελευταίο διδάχθηκε τη Λογικήτου Γεράσιμου Βλάχου και του Γερμανού φιλοσόφου Βαϊμαϊστέρου καθώς και τη Μεταφυσική του Γενουηνσίου. [Γριτσόπουλος, 1972: 156]

Το 1760, όντας δεκαέξι χρονών, αναχωρεί για την Ουγγαρία με σκοπό να εργαστεί σε εμπορική επιχείρηση. Μεταβαίνει αρχικά στο Κοβίνιο (Rackeve) όπου δουλεύει ως εμποροϋπάλληλος, ενώ αργότερα τον βρίσκουμε εγκατεστημένο στην Καλοκία να διατηρεί εμπορικό κατάστημα με συνέταιρο τον αδελφό του Κωνσταντίνο. [Κράνης, 1987: 175 και Υδρία, 1983: 278]

Κατά την παραμονή του εκεί –που τοποθετείται στην περίοδο από το 1769 έως το 1773 τουλάχιστον– παράλληλα με τις επαγγελματικές του ασχολίες θα φροντίσει και για την περαιτέρω μόρφωσή του. Επισκέπτεται την αρχιεπισκοπική βιβλιοθήκη, διαβάζει έργα Ελλήνων κλασικών και εκκλησιαστικών συγγραφέων και –όπως ο ίδιος μας πληροφορεί– παρακολουθεί μαθήματα φιλοσοφίας από Λατίνους μοναχούς [Κράνης, 1987: 175 και Γριτσόπουλος, 1972: 158]. Ταυτόχρονα μαθαίνει ευρωπαϊκές γλώσσες· μελετά λατινικά, ιταλικά, γαλλικά, γερμανικά, ουγγρικά και σερβικά για να ασχοληθεί εν συνεχεία και με την μετάφραση στα ελληνικά μεγάλου αριθμού κειμένων. Στις δραστηριότητές του εντάσσεται και η ίδρυση ελληνικού σχολείου στην Καλοκία, το οποίο λειτουργούσε με δικές του δαπάνες και με την οικονομική ενίσχυση άλλων Ελλήνων της Ουγγαρίας. [ΘΗΕ, 1964: 1177]

Την περίοδο 1780-81 διαμένει στο Κουν σεντ Μικλούς και κατόπιν στο Ντουναβέτζε μέχρι και το 1787. Καθ’ όλη τη διάρκεια της παραμονής του στην Ουγγαρία θα πραγματοποιήσει αρκετά ταξίδια σε άλλες ευρωπαικές χώρες για εμπορικούς σκοπούς, παρακινούμενος παράλληλα και από τα πνευματικού περιεχομένου ενδιαφέροντά του. Μεταξύ των πόλεων που επισκέπτεται είναι το Βουκουρέστι, η Βιέννη, η Πράγα, το Βερολίνο, η Λειψία, η Φρανκφούρτη, η Χάλλη, η Ιένα κ.α. [Κράνης, 1987: 176 και Γριτσόπουλος, 1972: 159]. Τα τελευταία χρόνια της ζωής του βρίσκεται εγκατεστημένος στη Σαβαδασάλλα (Szabadszallas), όπου και θα πεθάνει τελικά στις 9 Σεπτεμβρίου του 1804. Την αξιόλογη βιβλιοθήκη του κληροδότησε μετά το θάνατό του στην ελληνική κοινότητα της Πέστης και την υπόλοιπη περιουσία του στον γιο του αδελφού του Κωνσταντίνο, καθώς ο ίδιος δεν είχε αποκτήσει δική του οικογένεια. [ΘΗΕ, 1964: 1177 και Βλάχος, 1975: 23]

Τα πνευματικά ενδιαφέροντα του Γεώργιου Ζαβίρα περιλάμβαναν θέματα από τον φιλολογικό, ιστορικό, θεολογικό αλλά και ευρύτερο επιστημονικό τομέα. Η συγγραφική του παραγωγή απαρτίζεται –σύμφωνα με δική του μαρτυρία– από δεκαέξι πρωτότυπα έργα και δεκαεννέα μεταφράσεις, τα περισσότερα από τα οποία παρέμειναν ανέκδοτα. [Γριτσόπουλος, 1972: 176]

Στα συγγράμματά του ανήκει η Νέα Ελλάς, ένα κείμενο ευρύτερου πνευματικού περιεχομένου, που περιλαμβάνει μια βιογραφική συλλογή των λογίων από το 1453 έως και το 1804 καθώς και άλλες φιλολογικές πληροφορίες. Το έργο αυτό –που ο Ζαβίρας δούλευε τα τελευταία δεκαπέντε χρόνια πριν το θάνατό του– παρέμεινε σε χειρόγραφη μορφή και βρέθηκε στην κατοχή του Αν. Γαζή, του Θ. Φαρμακίδη και του Κων. Ασωπίου για να εκδοθεί τελικά το 1872 με επιμέλεια του Γεωργίου Κρέμου. Το χειρόγραφο μελετήθηκε και από τον ιστορικό Κωνσταντίνο Σάθα όταν ο τελευταίος έγραφε τηνΝεοελληνική Φιλολογία [Γριτσόπουλος, 1972: 177 και ΘΗΕ, 1964: 1177]. Πληροφορίες για την πνευματική ζωή της εποχής του μας δίνει ο Ζαβίρας και σε ένα ακόμη έργο του με τίτλο Περιήγησις εκ της Βιέννης δια Μοραβίας εις την Βοημίαν, Σαξονίαν και Βαρουσίαν. Στο σύγγραμμα αυτό καταγράφει την πνευματική δράση των Ελλήνων της διασποράς βασιζόμενος σε στοιχεία που συγκέντρωσε ο ίδιος στα διάφορα ταξίδια του [Κορρ, 1960: 382-385].

Από τα υπόλοιπα έργα του αναφέρουμε ενδεικτικά τη Βοτανική Ονοματολογία, ένα λεξικό της βοτανικής που αποδίδεται, ωστόσο, από κάποιους μελετητές στον αδελφό του Κωνσταντίνο, καθώς και το θρησκευτικό κείμενό του Πατριαρχική Ιστορία της Κωνσταντινουπόλεως [Βλάχος, 1975: 17 και Υδρία, 1983: 278]. Σε αυτό όπως και στα υπόλοιπα θρησκευτικά του συγγράμματα διαφαίνεται η προσπάθειά του να υπερασπίσει την πίστη των ορθοδόξων Ελλήνων και ιδιαίτερα εκείνων που διέμεναν σε καθολικές χώρες έναντι των άλλων δογμάτων [Κράνης, 1987:175].

Στο ευρύ μεταφραστικό του έργο περιλαμβάνονται το διδακτικό εγχειρίδιο Μέθοδος Αστρογνωσίας του G. Marothi, οι Διάλογοι Ρωμαϊκοί και Ουγγαρικοί για την εκμάθηση της ουγγρικής γλώσσας και πολλά άλλα φιλολογικά και ιστορικά κείμενα. [Γριτσόπουλος, 1972: 161-169] 
 

Εργογραφία

---

Μεταφράσεις

• Ιερά Ιστορία της Παλαιάς και Νέας Διαθήκης, Πέστη, 1787
• Μέθοδος Αστρογνωσίας του Marothi, Πέστη, 1815
• Αρχαία Απομνημονεύματα
• Βιβλιοθήκη Πολεμική
• Διάλεξις σύντομος και ειλικρινής
• Διάλογοι Ρωμαϊκοί και Ουγγαρικοί
• Διατριβή περί της ελληνικής και ετέρων τινών γλωσσών του Πέτζελι (Peczeli)
• Θεολογία Αστρονομική του Derham
• Ιατρικαί παραινέσεις
• Ιστορία Στεφάνου του Μικρού
• Ιστορία του ΙΗ΄ Αιώνος
• Ιστορία Χρονολογική των Πάπων (δεν διασώθηκε)
• Ιωάννου Κομενίου Γραπτός Κόσμος
• Κορνηλίου Νέπωτος περί των επισήμων στρατηγών των Ελλήνων
• Πολιτική κατάστασις της Ουγγαρίας (δεν διασώθηκε)
• Στοιχεία Γεωγραφία
• Συμβεβηκότα αξιομνημόνευτα των εν τη Βλαχία Καντακουζηνών και Βραγκοβάνων, Βιέννη, 1795
• Συμβεβηκότα αξιομνημόνευτα των ετών 1769 και 1770

Πρωτότυπα έργα

• Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, 1872
• Ονοματολογία Βοτανική, Πέστη, 1787
• Βιβλιοθήκη Πολεμική
• Βίος Ιωάννου του Καλβίνου
• Γεωργίου Ιωάννου Ζαβίρα Σιατιστεύς και Μακεδόνος, προς τον ερωτήσαντα αυτόν πατέρα, ει τα των ορθοδόξων αβάπτιστα νήπια σώζονται
• Διατριβή περί του ιερού στέμματος της Ουγγαρίας
• Εγχειρίδιον χρονολογικόν εκκλησιαστικόν και πολιτικόν
• Επιτομή της Ιστορίας των Ελλήνων
• Ετέρα από της Αλώσεως μέχρις του 1600 έτους
• Ιστορία του θησαυρού
• Ονομαστικόν εμπορικόν
• Πατριαρχική Ιστορία της Κωνσταντινουπόλεως
• Περί της νηστείας της Τετράδος και Σαββάτου
• Περί των αρχαίων ελληνικών, ρωμαϊκών και εβραϊκών νομισμάτων
• Περιήγησις εις την Μοραβίαν, Βοημίαν, Σαξωνίαν και Βαρουσίαν (δεν διασώζεται)
• Σύμμεικτα ιερά
• Σύνταγμα περί της ενώσεως και κράσεως του Ιερού Ποτηρίου της Θείας Ευχαριστίας

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

---

• Βλάχος Ν., (1975), "Υπάρχει φιλολογικό πρόβλημα για την ‘Ονοματολογία Βοτανική’ του Γ.Ζαβίρα;", Ερανιστής 12: 17-27.
• Γριτσόπουλος Τ., (1972), "Γεώργιος Ζαβίρας, ο Σιατιστεύς, θεράπων του λογίου Ερμή και του κερδώου", Πνευματικοί άνδρες της Μακεδονίας κατά την Τουρκοκρατίαν, Θεσσαλονίκη, σελ.134-184.
• [ΘΗΕ =] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, (1964), τόμος 5.
• Κορρ Ε., (1960), "Ειδήσεις για ένα πολύτιμο ελληνικό χειρόγραφο. Η ανέκδοτη ‘Περιήγησις’ του Γ. Ζαβίρα", Παρνασσός 2: 381-386.
• Κράνης Δ., (1987), "Η πνευματική δράση των Ελλήνων της Ουγγαρίας και ειδικότερα των Μακεδόνων κατά την περίοδο 1600-1880", Παρνασσός29: 170-182.
• Υδρία, Μεγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια, (1983), τόμος 25.