Κομμητάς Στέφανος [περ. 1770, Κωφοί Θεσσαλίας – 1830(;), Πέστη Ουγγαρίας]

---

Λόγιος και κληρικός ασχολήθηκε κατά κύριο λόγο με τη διδασκαλία και τη συγγραφή έργων συνθετικού χαρακτήρα που προορίζονταν για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Υπήρξε μέλος της Φιλικής Εταιρίας αλλά έγινε ευρύτερα γνωστός από τη διαμάχη του με τον Αδ. Κοραή, καθώς αναδείχθηκε σε έναν από τους δριμύτερους επικριτές των κοραϊκών θέσεων αναφορικά με το γλωσσικό ζήτημα.

Ο Στέφανος Κομμητάς καταγόταν από τους Κωφούς Αλμυρού Θεσσαλίας, όπου γεννήθηκε στα 1770. Παρακολούθησε τα εγκύκλια μαθήματα στη σχολή Τυρνάβου με δάσκαλο τον Ιωάννη Πέζαρο για να αναλάβει αργότερα και ο ίδιος διδακτικά καθήκοντα στη γενέτειρά του. [Υδρία, 1984: 51]

Με σκοπό να συμπληρώσει τη μόρφωσή του θα μεταβεί εν συνεχεία στη Βιέννη. Στα 1799 βρίσκεται εγκατεστημένος στην αυστριακή πρωτεύουσα όπου παράλληλα με τις σπουδές του εργάζεται και ως οικοδιδάσκαλος. Γρήγορα θα ενταχθεί στον κύκλο των Ελλήνων λογίων της πόλης αναπτύσσοντας φιλικές σχέσεις ιδιαίτερα με τον Άνθιμο Γαζή και το Νεόφυτο Δούκα [ΕΕΕ, 1985: 430]. Την ίδια περίοδο γίνεται μέλος της εταιρείας του ελληνικού λυκείου και ξεκινά τη συγγραφική και εκδοτική του δραστηριότητα. Το πρώτο έργο του με τίτλο Παιδαγωγός ή Πρακτική Γραμματική θα τυπωθεί στη Βιέννη το 1800 για να ακολουθήσει το 1812 το 12τομο σύγγραμμά τουΕγκυκλοπαίδεια των Ελληνικών μαθημάτων, το οποίο θα γνωρίσει και δεύτερη έκδοση το 1814. [Υδρία, 1984: 51 και ΕΕΕ, 1985: 430]

Στις αρχές του 1816 θα βρεθεί για σύντομο χρονικό διάστημα στο Βουκουρέστι, όπου συζητά το ενδεχόμενο της προσληψής του στο Ελληνικό Γυμνάσιο της πόλης. Είχε προηγηθεί επιστολή του προς το Γυμνάσιο (με χρονολογία 12 Οκτωβρίου 1815) που περιείχε υποδείξεις του για επαναφορά σε παλαιότερα πρότυπα διδασκαλίας καθώς και μια σύσταση του φίλου του και διδασκάλου εκεί Νεόφυτου Δούκα προς τους διευθύνοντες της σχολής [Ζώρας, 1967: 394-95 και ΕΕΕ, 1985: 430]. Θα αναλάβει, τελικά, διδασκαλικά καθήκοντα στο Βουκουρέστι από το Μάιο του 1816 και για τα επόμενα δύο χρόνια. Όμως, οι θέσεις του σχετικά με το γλωσσικό ζήτημα προκαλούν την αντίδραση φιλοκοραϊκών κύκλων και ωθούν τόσο τον ίδιο όσο και το Ν. Δούκα σε παραίτηση (1818) [ΕΕΕ, 1985: 430]. Θα παραμείνει, ωστόσο, στο Βουκουρέστι όπου και θα μυηθεί –πιθανότατα στα 1819– στη Φιλική Εταιρεία [Υδρία, 1984: 51].

Η έναρξη της Επανάστασης στις Παραδουνάβιες Ηγεμονίες τον αναγκάζει να αναχωρήσει αρχικά στην Τρανσυλβανία, όπου το 1825-26 πιστοποιείται η διαμονή του στην πόλη Μπρασόβ, ενώ ένα χρόνο αργότερα πρόκειται να εγκατασταθεί οριστικά στην Πέστη της Ουγγαρίας [ΕΕΕ, 1984: 430]. Εκεί, θα κυκλοφορήσει το 1827 το 16τομο έργο Παιδαγωγικά Μαθήματα, το οποίο αποτελούσε μια σειρά σχολικών και αναγνωστικών βιβλίων με επιμέρους τόμους αφιερωμένους στη γραμματική, την ιστορία, τη μυθολογία, την αριθμητική, τη γεωγραφία κ.α. [ΕΕΕ, 1985: 430 και Υδρία, 1984: 51]

Θα παραμείνει στην πόλη αυτή έως το τέλος της ζωής του στα 1830 [ΕΕΕ, 1985: 430]. Άλλες πηγές, ωστόσο, τοποθετούν τη χρονολογία θανάτου του στα έτη 1833-34 [Υδρία, 1984: 51]. Η μικρή περιουσία του κληροδοτήθηκε σύμφωνα με τη διαθήκη του στο νεοσύστατο τότε ελληνικό κράτος, ώστε να αξιοποιηθεί για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Η προσωπική του βιβλιοθήκη του θα δοθεί στα 1832 στον Γρηγόριο Κωνσταντά, που διατελούσε την περίοδο εκείνη διευθυντής του ορφανοτροφείου στην Αίγινα. [ΕΕΕ, 1985: 430]

Στη συγγραφική παραγωγή του Στ. Κομμητά περιλαμβάνονται πολύτομα συγγράμματα εκπαιδευτικού περιεχομένου, τα οποία αποτελούν ως επί το πλείστον συμπιλήματα και καλύπτουν μεγάλο αριθμό σχολικών μαθημάτων.

Αναφορικά με τις γλωσσικές του πεποιθήσεις υπήρξε υποστηρικτής της πλήρους καθιέρωσης της αρχαίας ελληνικής γλώσσας στην εκπαίδευση. Ήδη από το 1800 είχε ταχθεί υπέρ της ανασύστασης και επαναφοράς των αρχαίων ελληνικών θεωρώντας την κίνηση αυτή ως την πλέον ενδεδειγμένη για την πρόοδο του έθνους και την διατήρηση της παράδοσης [Καραφύλλης, 1995: 73-74 και Ζώρας, 1971: 640]. Ενάντιος σε οποιαδήποτε αλλοίωση ή προσαρμογή της είχε ενεργό ανάμειξη στη διαμάχη για το γλωσσικό ζήτημα και αντιτάχθηκε τόσο στις αντιλήψεις των οπαδών της απλοελληνικής όσο και σε αυτές των οπαδών του Κοδρικά.

Το μεγαλύτερο τμήμα της κριτικής του, ωστόσο, στράφηκε κατά της "μέσης οδού" που προωθούσε ο Αδ. Κοραής. Με πλήθος επιστολών και άρθρων επιτέθηκε με δριμύτητα εναντίον του κατηγορώντας τον ως προδότη της ελληνικής παράδοσης και διαστρεβλωτή της γλώσσας [Ζώρας, 1968: 90-91]. Χαρακτηριστικό του ύφους της πολεμικής του είναι το κείμενό του Λόγος στηλιτευτικός κατά της αιρέσεως των κοραϊστών, όπου αναγνωρίζει στην ελληνική γλώσσα το κυρίαρχο συστατικό του ελληνικού έθνους και καταδεικνύει ως εχθρούς του έθνους όσους δεν συντάσσονται με τη θέση αυτή [Καραφύλλης, 1995: 75 και Ζώρας, 1975: 297]. Στην οξύτατη κριτική του θα περιλάβει και το κύριο έντυπο της κοραϊκής παράταξης, τον Λόγιο Ερμή. Τελικά, στα 1820 θα συμμεριστεί την άποψη των περισσοτέρων για διακοπή της αντιπαράθεσης, χωρίς ωστόσο, να υποχωρήσει των θέσεών του. Έτσι, την ίδια χρονιά θα δημοσιεύσει στην Καλλιόπη το άρθρο τουΠρος τους πεπαιδευμένους Έλληνας λόγος προτρεπτικός εις ομονοίαν για να δεχθεί παρόλ’ αυτά, το 1821 απάντηση μέσα από τις σελίδες του Λόγιου Ερμή. Το κείμενο που κυκλοφόρησε με τίτλο Πόθεν αι τωριναί έριδες των λογίων; η κατά της συκοφαντίας του Νεοφ. Δούκα και Στ. Κομμητά, ότι ο Κοραής διώκει την ελληνικήν παιδείαν και γλώσσαν συνέταξε πιθανότατα ο ίδιος ο Κοραής. [ΕΕΕ, 1985: 430] 
 

Εργογραφία

---

• Παιδαγωγός ή Πρακτική Γραμματική, Βιέννη, 1800
• Εγκυκλοπαίδεια των ελληνικών μαθημάτων, Βιέννη, 1812-14 και Αθήνα, 1839-40
• Παιδαγωγικά Μαθήματα, Πέστη, 1827

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

---

• [ΕΕΕ =] Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, (1985), τόμ. 4.
• Ζώρας Γ. (1967), "Στέφανου Κομμητά, επιστολή περί της γλώσσης", Παρνασσός 9: 288-302.
• Ζώρας Γ. (1967), "Ο Κομμητάς και το Γυμνάσιον του Βουκουρεστίου", Παρνασσός 9: 393-408.
• Ζώρας Γ. (1967), "Το εν Βουκουρεστίω Ελληνικόν Θέατρον και η συμβολή του Στέφανου Κομμητά", Παρνασσός 9: 503-510.
• Ζώρας Γ. (1968), "Ο Στέφανος Κομμητάς και το γλωσσικόν ζήτημα", Παρνασσός 10: 90-101.
• Ζώρας Γ. (1968), "Κομμητά προς Δούκαν επιστολή αντικοραϊκή", Παρνασσός 10: 383-404.
• Ζώρας Γ. (1971), "Στέφανου Κομμητά, Επιστολαί περί γλώσσης και παιδείας", Παρνασσός 13: 635-650.
• Ζώρας Γ. (1975), "Στέφανου Κομμητά ανέκδοτοι επιστολαί", Παρνασσός 17: 277-297.
• Καραφύλλης Γρ., (1995), "Στέφανος Κομμητάς και Θεόκλητος Φαρμακίδης. Γλωσσική και φιλοσοφική οπτική στον ύστερο νεοελληνικό Διαφωτισμό", Επιστημονική Επετηρίς του Παιδαγωγικού Τμήματος Δ.Ε. του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, 8: 67-82.
• Υδρία, Μεγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια (1984), τόμ. 34.