Δάσκαλος, κληρικός και συγγραφέας έδρασε κυρίως στα Ιωάννινα. Ασχολήθηκε ως επί το πλείστον με τη διδασκαλία και συγγραφή έργων μαθηματικού περιεχομένου στη Σχολή Γκιούμα των Ιωαννίνων, που αργότερα έγινε γνωστή ως Μπαλαναία Σχολή. Η προτίμησή του στις παλαιότερες παιδαγωγικές μεθόδους και θεωρίες τον έφερε σε σύγκρουση με τον σύγχρονό του Ευγένιο Βούλγαρη.

Ο Βασιλόπουλος Μπαλάνος ήταν μοναχογιός του Κοσμά του Βασιλόπουλου και καταγόταν από αρχοντική ηπειρωτική οικογένεια. Νεαρός ακόμη στάλθηκε στην Καστοριά να παρακολουθήσει μαθήματα ελληνικών και μαθηματικών κοντά στο Μεθόδιο Ανθρακίτη. Τον τελευταίο ακολούθησε αρχικά στη Σιάτιστα και κατόπιν στα Ιωάννινα, όπου εκείνος ανέλαβε τη διεύθυνση των τοπικών σχολών του Επιφανίου Ηγουμένου και Γκούμα (ή Γκιούμα) αντίστοιχα [ΕΕΕ, 1987: 360].

Μετά την ενηλικίωσή του παντρεύεται στα Ιωάννινα συντοπίτισσά του ευγενικής καταγωγής, γάμο από τον οποίο απέκτησε τέσσερα παιδιά. Στη συνέχεια χειροτονείται ιερέας και αναλαμβάνει χρέη πρωτοπαπά στην μητρόπολη της ηπειρωτικής πρωτεύουσας [ΘΗΕ, 1966:142].

Για τρία χρόνια (περ. 1720-1723) δίδαξε από κοινού με τον Ανθρακίτη στη σχολή Γκιούμα των Ιωαννίνων και μετά την αποχώρηση του δασκάλου του τον διαδέχθηκε στη σχολαρχία. Θα παραμείνει στη θέση αυτή έως και το 1760 περίπου, οπότε παραδίδει την ηγεσία της σχολής στο γιο του Κοσμά. Από την περίοδο αυτή η Σχολή Γκιούμα –ή ‘αρχιγυμνάσιον’ κατά τον Βασιλόπουλο Μπαλάνο- θα αποκαλείται από πολλούς Μπαλαναία Σχολή [ΘΗΕ, 1966: 142]. 
Η διδακτική δράση του ηπειρώτη λόγιου αφορά σχεδόν εξολοκλήρου στη 40ετή παρουσία του στη σχολή. Ο Β. Μπαλάνος σύμφωνα με τα λεγόμενα του Ιώσηπου Μοισιόδακα, επιδόθηκε με ζήλο στη διδασκαλία των μαθηματικών και διακρίθηκε για τις γνώσεις του στον τομέα αυτό. Ο τελευταίος αναφέρει ότι παρόλο το ενδιαφέρον που ανέπτυξε για την πρόοδο των μαθητών του, αντιτάχθηκε στην εκμάθηση ξένων γλωσσών επιδεικνύοντας παράλληλα μια στάση δυσπιστίας προς τις νεότερες φιλοσοφικές θεωρίες [Σάθας, 1868: 519 και Ηπειρωτικά Χρονικά: 232].

Η εμμονή του στις παραδεδομένες αντιλήψεις και παιδαγωγικές μεθόδους τον έφερε αντιμέτωπο με τον Ευγένιο Βούλγαρη, που την ίδια περίπου εποχή διεύθυνε τη Μαρουτσαία Σχολή των Ιωαννίνων. Η σύγκρουσή τους αυτή ανάγκασε τον τελευταίο να παραιτηθεί από τη σχολαρχία κατά το 1745/6. Μια δεκαετία αργότερα όταν ο Βούλγαρης έλαβε γνώση των μαθηματικού περιεχομένου δημοσιευμάτων του Μπαλάνου, αντέδρασε έντονα και η προ ετών διένεξή τους συνεχίστηκε [ΕΕΕ, 1987: 307 και ΘΗΕ, 1966: 143 και Ηπειρωτικά Χρονικά: 230].

Πιο συγκεκριμένα, ο ηπειρώτης δάσκαλος γύρω στα 1759 ισχυρίστηκε πως βρήκε τη λύση του περίφημου ''δήλιου προβλήματος'' (σχετικά με την εύρεση δύο μέσων αναλόγων) και έσπευσε να ανακοινώσει τα πορίσματά του προς τις ευρωπαϊκές ακαδημίες. Τη λύση που πρότεινε και την οποία δημοσίευσαν την ίδια χρονιά στη Βενετία οι μαθητές του Ν. Ζαρζούλης και Γ. Ζεπελοβίτης, απέρριψε από την Αθωνιάδα ο Βούλγαρης αποκαλώντας την παραλογισμό και καταδεικνύοντας τη σαθρότητα των θεμελίων της [ΕΕΕ, 1987: 307]. Ο Μπαλάνος ανταπάντησε με την μαθηματική διατριβή του Αντιπελάργησις, που εκδόθηκε με την επιμέλεια του γιου του Κοσμά στα 1816 στη Βιέννη [Ηπειρωτικά Χρονικά: 231].

Η συγγραφική παραγωγή του Β. Μπαλάνου περιλάμβανε κατά κύριο λόγο βιβλία μαθηματικού περιεχομένου, αλλά και φιλοσοφικά και θεολογικής φύσεως συγγράμματα και επιγράμματα [Αραβαντινός, 1960: 21 και ΘΗΕ, 1966: 143]. Το 1749 εξέδωσε στη Βενετία το Οδός Μαθηματική, που είχε μεταφράσει από τα λατινικά ο Μεθόδιος Ανθρακίτης. Επεξεργάστηκε γλωσσικά και ανέπτυξε σε τέσσερις τόμους το έργο του δασκάλου του, που αποτέλεσε και το πρώτο ολοκληρωμένο εγχειρίδιο μαθηματικών στην ελληνική εκπαίδευση του 18ου αιώνα. Το βιβλίο αυτό, που επανεκδόθηκε το 1775, περιείχε κείμενα σχετικά με τα Στοιχεία του Ευκλείδη, τα Σφαιρικά κατά το Θεοδόσιο, τη θεωρητική γεωμετρία και πρακτική τριγωνομετρία κ.α. [Ηπειρωτικά Χρονικά: 230 και ΕΕΕ, 1987: 307 και ΘΗΕ, 1966:143]. Από τα έργα του σώζονται ακόμη το σχολικό εγχειρίδιο Έκθεσις Ακριβεστάτη της Αριθμητικής και το Ερμηνεία των αφορισμών του Ιπποκράτους, όπου μεταφράζει από την αρχαία ελληνική, σχολιάζει και ερμηνεύει κατά το Γαληνό εκατό αφορισμούς του Ιπποκράτη [ΘΗΕ, 1966: 143]. Στα κείμενά του χρησιμοποιεί επιτηδευμένο ύφος, ενώ συχνά διανθίζει το λόγο του με εξεζητημένες προτάσεις, ρητορικές περικοπές κτλ.

Ο Β. Μπαλάνος πέθανε στα Ιωάννινα λίγο πριν ή λίγο μετά το 1760 [Αραβαντινός, 1960:20 και Σάθας, 1868: 520]. Η ακριβής ημερομηνία του θανάτου του δεν είναι γνωστή ούτε φαίνεται να συμπίπτει με την ανάληψη της σχολαρχίας από το γιο του Κοσμά (1760), που για ένα διάστημα μάλλον δίδασκε στη σχολή από κοινού με τον πατέρα του [ΘΗΕ, 1966: 142]. 
 

Εργογραφία

• Οδός Μαθηματική, Βενετία, 1749
• Μέθοδος γεωμετρικώς χωρούσα περί ευρέσεως των δύο μέσων συνεχώς εξής ανάλογον γραμμών, Βενετία 1756
• Έκθεσις ακριβεστάτη της Αριθμητικής, Βενετία, 1803
• Αντιπελάργησις, Βιέννη, 1816
• Ερμηνεία των αφορισμών του Ιπποκράτους, Κωνσταντινούπολη, 1887

• Αραβαντινός Π. (1960), Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας (εισαγωγή-επιμέλεια Κ.Θ.Δημαρά), Ιωάννινα: Εταιρία Ηπειρωτικών Μελετών.
• [ΕΕΕ =] Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, (1987), τόμος 6.
• Μπαλάνος, Δ.Σ., ''Οι Μπαλάνοι διδάσκαλοι του Γένους'', Ηπειρωτικά Χρονικά, Έτος πέμπτον (Ε΄), τεύχος Α΄ και Β΄, εκδ. Ιεράς Μητροπόλεως Ιωαννίνων.
• [ΘΗΕ =] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, (1966), τόμος 9, Αθήνα.
• Σάθας Κ., (1868), Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα.