Λόγιος και δάσκαλος, ο Χριστόδουλος Παμπλέκης τέθηκε ανοιχτά υπέρ των θέσεων των ευρωπαίων διαφωτιστών προκαλώντας με τις φιλοσοφικές του πεποιθήσεις την αντίδραση του ορθόδοξου κλήρου. Η στάση του αυτή οδήγησε τελικά στον αφορισμό του.

Καταγόταν από το ορεινό χωριό Μπαμπίνι στο Ξηρόμερο Ακαρνανίας, όπου και γεννήθηκε. Έμεινε ορφανός από γονείς σε μικρή ηλικία, ενώ φαίνεται πως η οικογένεια του ήταν ευκατάστατη. Ο πατέρας του λεγόταν Ευστάθιος γι’αυτό συχνά συναντάται και ως Χριστόδουλος Ευσταθίου [Σαρδελής, 1981: 268]. Σε άλλες πηγές πάλι λαμβάνει το προσωνύμιο ‘μονόφθαλμος’ επειδή έχασε το μάτι του από παιδική ασθένεια.

Έμαθε τα πρώτα γράμματα στην πατρίδα του κι εν συνεχεία μετέβη στο Άγιο Όρος. Εκεί παρακολούθησε τα μαθήματα του Ευγένιου Βούλγαρη, ο οποίος διηύθυνε τότε την Αθωνιάδα Σχολή, και διακρίθηκε για τις επιδόσεις του στα μαθηματικά. Το διάστημα της παραμονής του στη σχολή υπολογίζεται ανάμεσα στην άνοιξη του 1753 και τον Ιανουάριο του 1759 –και μάλλον προς τα τέλη αυτής της περιόδου. Κατόπιν, θα κληθεί ως διδάσκαλος από τους Έλληνες της Βιέννης. Αναχωρεί, λοιπόν, για την Ιταλία με τελικό προορισμό την αυστριακή πρωτεύουσα, όπου πρόκειται να διδάξει γραμματική και τα υπόλοιπα εγκύκλια μαθήματα σε παιδιά ομογενών [Ζαβίρας, 1972: 552]. Παράλληλα, συνεχίζει τις σπουδές του μελετώντας φιλοσοφία, θεολογία και μαθήματα θετικών επιστημών. Επόμενος σταθμός του θα είναι η Λειψία της Σαξονίας, πόλη στην οποία ασχολείται με φιλοσοφικές μελέτες και συνεχίζει τη διδακτική του δράση σε στενό κύκλο μαθητών του [ΜΕΕ, 1926: 721].

Κατά τη διαμονή του στη Βιέννη θα δημοσιεύσει –για πρώτη φορά επώνυμα- στα 1786 το έργο του Περί Φιλοσόφου…. Σε αυτή την πραγματεία παρουσιάζει τις φιλοσοφικές θέσεις του Bacon, του Descartes, του Gassendi και άλλων δυτικών διανοητών από κοινού με τη νευτώνεια κοσμοαντίληψη και —κυρίως— τις ιδέες των Γάλλων Εγκυκλοπαιδιστών. Ακόμη, ακολουθώντας το πρότυπο των Διαφωτιστών μέμφεται τον αριστοτελισμό και την αρχαιολατρεία εν γένει, ενώ αποδέχεται τις αρχές της πειραματικής επιστήμης και το νέο μηχανιστικό κοσμοείδωλο που προβάλλεται στη δυτική Ευρώπη [Νούτσος, 1981: 18-22]. Ωστόσο, η αναφορά του σε επιχειρήματα της νεότερης μεταφυσικής για την ύπαρξη του Θεού και η κριτική της θρησκείας την οποία επιχειρεί, προκαλούν την έντονη αντίδραση εκπροσώπων της Ορθόδοξης Εκκλησίας. Μέσα σε αυτό το κλίμα και με την προτροπή των ελληνικών συντηρητικών κύκλων της Βιέννης, ο Ε. Βούλγαρης καταδικάζει το βιβλίο του άλλοτε μαθητή του ως συμπίλημα «αποτρόπαιων και δύστηνων βιβλιαρίων» [Νούτσος, 1981: 14].

Ενδεικτική της τεταμένης κατάστασης που είχε δημιουργηθεί στους κόλπους του Ορθόδοξου κλήρου, υπήρξε η έκδοση λίγα χρόνια αργότερα (αρχές του 1793) μιας υβριστικής σάτιρας εναντίον του Παμπλέκη. Το κείμενο, που κυκλοφόρησε με τον τίτλο "Ακολουθία ετεροφθάλμου και αντιχρίστου Χριστοδούλου του εξ Ακαρνανίας", ανήκε πιθανότατα στον επίσκοπο Πλαταμώνος Διονύσιο ή κατ’άλλους στο συγγενή του Δ. Γοβδελά από τη Ραψάνη [ΜΕΕ, 1926: 721 και Λαδάς-Χατζηδήμου, 1970: 204]. Την απάντηση του Παμπλέκη σε αυτό δημοσίευσαν ανώνυμα οι μαθητές του μετά το θάνατό του στις 15/16 Αυγούστου του ίδιου χρόνου. Πρόκειται για ένα βιαιότατο αντικληρικό κείμενο που απορρίπτει στη βάση της τη χριστιανική θρησκεία καταδικάζοντας ως ιδιοτελή τη συμπεριφορά των λειτουργών της [Ηλιού, 1985: 388]. Το "Περί Θεοκρατίας", όπως τιτλοφορούνταν το εν λόγω δημοσίευμα, προκάλεσε την οργή της Ανατολικής Εκκλησίας, που οδήγησε στον αφορισμό του από τον πατριάρχη Νεόφυτο τον Ζ΄ στις 12 Νοεμβρίου του 1793. Το κείμενο του αφορισμού, που κυκλοφόρησε σε έντυπη μορφή με την επιμέλεια του Δ. Γοβδελά, αναθεμάτιζε τον ήδη θανόντα συγγραφέα του επίμαχου βιβλιαρίου, τους πιθανούς αναγνώστες του, αλλά και τον ιερέα που έψαλλε στη νεκρώσιμη ακολουθία του Παμπλέκη. Ωστόσο, παρά την επίσημη καταδίκη του έργου του, ο Έλληνας λόγιος είχε εκτιμηθεί από σημαντικές προσωπικότητες της εποχής του, όπως μαρτυρούν οι αναφορές στο πρόσωπό του -μεταξύ άλλων και- από τους πατριάρχη Καλλίνικο Γ΄ (1791) και λόρδο Βύρωνα. [Ηλιού, 1985: 388-404]  

Εργογραφία

• Απάντησις Ανωνύμου προς τους αυτού άφρονας κατηγόρους επονομασθείσα περί θεοκρατίας, Λειψία, 1793.
• Περί φιλοσόφων, φιλοσοφίας, φυσικών, μεταφυσικών, πνευματικών και θείων αρχών (μετάφραση), Βιέννη, 1786.
• Αληθής πολιτική (μετάφραση), Βενετία, 1781.

• Αγγέλου, Α., (1998), Των Φώτων, εκδ. Ερμής, Αθήνα.
• Αραβαντινός Π., (1960), Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας, επιμέλεια Κ. Θ. Δημαράς, Ιωάννινα.
• Βρετός Α., (1857), Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα.
• Δημαράς, Κ.Θ., (1977), Νεοελληνικός Διαφωτισμός, εκδ. Ερμής, Αθήνα.
• Ζαβίρας, Γ., (1972), Νέα Ελλάς ή Ελληνικόν Θέατρον, επιμέλεια Τ. Θ. Γριτσόπουλου, Αθήνα.
• Ηλιού, Φ., (1985), "Η σιωπή για τον Χριστόδουλο Παμπλέκη", Τα Ιστορικά, τ. 2, τ.χ. 4, σ. 387-404.
• Κονδύλης, Π., (1998), Ο Νεοελληνικός Διαφωτισμός, εκδ. Θεμέλιο, Αθήνα.
• Λαδάς, Γ.Γ. – Χατζηδήμου, Α.Δ., (1970), Ελληνική Βιβλιογραφία των ετών 1791-1795, Αθήνα.
• [ΜΕΕ =] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, εκδ. Φοίνιξ, τόμος 24, Αθήνα.
• Νούτσος, Π. Χρ., (1981), "Χριστόδουλος ο Ακαρνάνας και ‘Encyclopédie’. Πρόδρομη ανακοίνωση", Ο Ερανιστής, τ. 17, σ. 13-24.
• Σάθας, Κ., (1868), Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα.
• Σαρδελής, Κ., (1981), "Η καταγωγή του Χριστόδουλου του Ακαρνάνα", Νέα Εστία, τ.χ. 109, σ. 268.