Πίκκολος Νικόλαος [1792, Τύρνοβο Βουλγαρίας – 1865, Παρίσι]

---

Γιατρός και δάσκαλος με φιλολογικά και φιλοσοφικά ενδιαφέροντα, ανέπτυξε ευρεία εκδοτική και συγγραφική δραστηριότητα με πρωτότυπα κείμενα και μεταφράσεις. Ενεργό μέλος της κοραϊκής παράταξης δραστηριοποιήθηκε στο εξωτερικό υπέρ του αγώνα των Ελλήνων για ανεξαρτησία, ενώ επεχείρησε να αναμειχθεί και στα εσωτερικά πολιτικά δρώμενα της επαναστατημένης χώρας.

Γεννήθηκε στο Βέλικο Τύρνοβο Βουλγαρίας στις 15 Νοεμβρίου 1792 από αστούς γονείς θεσσαλικής καταγωγής. Τις ελληνικές ρίζες του Πίκκολου αμφισβήτησε μόνο ο Γάλλος φιλόλογος E.Egger, που του απέδωσε ελληνοβουλγαρική προέλευση [Πρωτοψάλτης, 1965: 81-82].

Πραγματοποίησε τις βασικές σπουδές του στο ελληνικό Λύκειο Βουκουρεστίου με δασκάλους τον Λάμπρο Φωτιάδη και τον Κωνσταντίνο Βαρδαλάχο. Ο τελευταίος είχε οργανώσει και διηύθυνε το Λύκειο από το 1810 έως το 1815. Όντας προσφιλής μαθητής του Βαρδαλάχου, ο Πίκκολος δίδαξε εκεί από το 1810 γαλλικά, ενώ μετείχε και στη Φιλολογική Εταιρία του Βουκουρεστίου που είχε ιδρυθεί από τον Ιγνάτιο Ουγγροβλαχίας [Πρωτοψάλτης, 1965: 82]. Κατά την περίοδο αυτή προέβη στη μετάφραση του Αιμιλίου του Ρουσσώ, η οποία, όμως, παρέμεινε ανέκδοτη. Όταν το 1815 ο Βαρδαλάχος μετέβη στη Χίο για να διδάξει στην Ελληνική Σχολή του νησιού σε συνεργασία με το Νεόφυτο Βάμβα, πήρε μαζί του και τον Πίκκολο, ο οποίος κατά την περίοδο 1815-16 χρημάτισε ως ένας από τους 14 δασκάλους της σχολής [Πρωτοψάλτης, 1965: 82].

Η ανάληψη της ηγεσίας της ελληνικής σχολής από το Βαρδαλάχο στην Οδησσό της Ρωσίας το 1818, όπου συνεργάστηκε με ονομαστούς δασκάλους (Γ.Γεννάδιος, Γ.Λασσάνης κ.α.), συμπίπτει με την εκεί παρουσία του Πίκκολου, γεγονός που μας επιτρέπει να εικάσουμε πως ακολουθεί και πάλι το δάσκαλό του. Κατά το διάστημα της παραμονής του στην πόλη εκδήλωσε έντονο ενδιαφέρον για το θέατρο ανεβάζοντας δύο τραγωδίες, τον 'Φιλοκτήτη' του Σοφοκλή και το 'Θάνατο του Δημοσθένους', έργο που έγραψε ο ίδιος [ΕΕΕ., 1983: 274]. Οι παραστάσεις αυτές προκάλεσαν πολλές συζητήσεις στους κύκλους των Ελλήνων λογίων και συνέτειναν στην εξάπλωση της φήμης του.

Το ενδιαφέρον του για τα ταξίδια και η επιθυμία του για περαιτέρω σπουδές τον οδήγησαν στη Γερμανία και κατόπιν στη Γαλλία, όπου εγκαταστάθηκε στο Παρίσι μάλλον το 1819. Εκεί επιδόθηκε σε φιλολογικές και φιλοσοφικές σπουδές και συνδέθηκε φιλικά με τον Αδ. Κοραή εισχωρώντας στον προσκείμενο σ’ αυτόν κύκλο των Ελλήνων λογίων. Τότε γνωρίζεται με τον φιλέλληνα M.Fauriel με τον οποίο συνεργάζεται για τη συλλογή ελληνικών δημοτικών τραγουδιών [Πολίτης, 1980: 1-2]. Την ίδια περίοδο που ασχολείται με την μελέτη των κλασικών γραμμάτων συμμετέχει σε ποικίλες δραστηριότητες για την πολιτική αποκατάσταση των Ελλήνων. Συνεργάτες του σ’ αυτή την προσπάθεια ήταν Έλληνες που εμπνέονταν και καθοδηγούνταν από τον Κοραή. Οι εθνικές, όμως, ενέργειες του Πίκκολου όπως και όλων των άλλων Ελλήνων λογίων, ενόχλησαν την Υψηλή Πύλη που διέβλεπε την απειλή μιας επικείμενης επανάστασης. Έπειτα, λοιπόν, από τις πιέσεις της τουρκικής κυβέρνησης στο Πατριαρχείο, αρκετοί από αυτούς -μεταξύ των οποίων και ο Πίκκολος- αποδοκιμάζονται και αφορίζονται [Πρωτοψάλτης, 1965: 87].

Η έναρξη της ελληνικής επανάστασης βρήκε τον Πίκκολο στο Παρίσι. Εξ αρχής ανέλαβε δράση για την συγκέντρωση χρημάτων και εφοδίων και την προβολή των ελληνικών θέσεων στη δημόσια γνώμη του εξωτερικού. Αναφέρεται πως τον Αύγουστο του 1821 ο Πίκκολος από κοινού με τον Κ. Πολυχρονιάδη είχαν συχνές επαφές με τον πρεσβευτή των ΗΠΑ στο Παρίσι Albert Gallatin και τον επηρέασαν θετικά για το ελληνικό ζήτημα [Πρωτοψάλτης, 1965: 88]. Στα πλαίσια αυτών των δραστηριοτήτων του εντάσσεται και η σύντομη επίσκεψή του στο Λονδίνο το Σεπτέμβριο ή Οκτώβριο του 1821 έπειτα από σχετική παραίνεση του Κοραή.

Αμέσως μετά την επιστροφή του στο Παρίσι –στα τέλη Οκτωβρίου- προετοιμάζει το ταξίδι του στην Ελλάδα μαζί με το φίλο του Στέφανο Κανέλο. Φτάνει τελικά στην Ύδρα τον Ιούλιο του 1822 με σκοπό να λάβει μέρος στα πολιτικά δρώμενα· κατά το διάστημα της εκεί παραμονής του ενημερώνεται για την κατάσταση στην επαναστατημένη χώρα και αναπτύσσει στενές σχέσεις με τους προκρίτους του νησιού και κυρίως με τους αδελφούς Κουντουριώτη. Έχοντας κερδίσει την εκτίμηση των Υδραίων λαμβάνει τιμητικά την ιδιότητα του πολίτη, ενώ παράλληλα διορίζεται μέλος της αποστολής για το συνέδριο της Ιερής Συμμαχίας στη Βερόνα, που θα διεξαχθεί το φθινόπωρο του ίδιου χρόνου. Κάτι τέτοιο, όμως, δεν κατέστη δυνατό αφού προκλήθηκε ρήξη ανάμεσα στους Πίκκολο και τους Υδραίους προύχοντες, πιθανότατα λόγω των φιλόδοξων διεκδικήσεων του πρώτου να ηγηθεί της αποστολής [ΕΕΕ, 1983: 274]. Απογοητευμένος από την έκβαση των γεγονότων επιστρέφει στους Υδραίους την πολιτογράφησή του κι αναχωρεί για την Αθήνα.

Στις αρχές του 1823 βρίσκεται στα Επτάνησα σχεδιάζοντας μάλλον να επιστρέψει στο Παρίσι. Το Μάρτιο συναντάται στο Αργοστόλι της Κεφαλονιάς με τον Fr. Guilford, ιδρυτή της Ιονίου Ακαδημίας της Κέρκυρας, κι αποδέχεται πρότασή του να διδάξει φιλοσοφία στη εκεί σχολή [Πολίτης, 1980: 15-17]. Αρχίζει τις παραδόσεις το φθινόπωρο του 1823 και αργότερα μεταβαίνει στη Μπολόνια της Ιταλίας προκειμένου να σπουδάσει ιατρική. Αποχωρεί από την Κέρκυρα το 1824 ή κατ’ άλλους το 1825, ενώ για την ακριβή ημερομηνία εγκατάστασής του στη Μπολόνια οι γνώμες διίστανται [Πρωτοψάλτης, 1965: 103-104 και ΕΕΕ, 1983: 274]. Κάποιες πηγές αναφέρουν πως βρίσκεται εκεί από το φθινόπωρο του 1824, αν και σύμφωνα με άλλες μαρτυρίες αρχίζει τις σπουδές του στο δεύτερο έτος μετά τον Ιανουάριο του 1827 και έπειτα από πολύμηνη διαμονή στο Παρίσι (Ιούλιος 1825 – Ιανουάριος 1827). Τον Ιούνιο του 1829 αναγορεύεται διδάκτορας της ιατρικής στο πανεπιστήμιο της Πίζας. Κατά το διάστημα της παραμονής του στην Ιταλία επισκέφθηκε την Λαυρεντιανή Βιβλιοθήκη της Φλωρεντίας και μελέτησε ελληνικά χειρόγραφα.

Μετά το τέλος των σπουδών του επιστρέφει στο Παρίσι (1829), όπου εργάζεται σε νοσοκομεία, δημοσιεύει άρθρα ιατρικού περιεχομένου και συγχρόνως μελετά κείμενα της αρχαίας ελληνικής γραμματείας. Στη γαλλική πρωτεύουσα έρχεται σε επαφή με διακεκριμένους λογίους και πολιτικούς όπως οι Σαιντ-Μπεβ, Ντεστύ ντε Τρασύ, Μπερανζέ, Γκιλό κ.α. Το 1830 βρίσκεται στο Βουκουρέστι, ενώ πιθανόν να είχε προηγηθεί σύντομη επίσκεψη στη γενέτειρά του σύμφωνα με την επιθυμία της μητέρας του [ΕΕΕ, 1983:275]. Θα παραμείνει στη Βουλγαρική πρωτεύουσα για εννέα περίπου χρόνια ως γιατρός και γενικός έφορος των σχολείων κι ανώτατος επιθεωρητής του νοσοκομείου της πόλης.

Γύρω στα 1840 γυρίζει στο Παρίσι για να ασχοληθεί κυρίως με τη συγγραφή και έκδοση φιλολογικών μελετών κι άλλων επιστημονικών και λογοτεχνικών έργων. Παραμένει εκεί έως το θάνατο του (16 Μαρτίου 1865). Θα ταφεί στο νεκροταφείο του Pere Lachaise κοντά στον Κοραή [Πρωτοψάλτης, 1965:107].

Η συγγραφική δραστηριότητα του Πίκκολου περιελάμβανε μεταφράσεις, εκδόσεις και πρωτότυπη συγγραφή. Το 1824 εξέδωσε στην Κέρκυρα την ελληνική μετάφραση του Λόγου Περί της Μεθόδου του R. Descartes και τη μετάφραση μέρους της Λογικής των Αρνώ και Νικόλ με δικές του παρατηρήσεις και σχόλια [ΕΕΕ, 1983: 274]. Την επόμενη χρονιά δημοσιεύει στο Παρίσι μια δική του μετάφραση γαλλικών διηγημάτων, για να ακολουθήσει από το 1838 μια συλλογή ποιημάτων αρχαίων Ελλήνων και παλαιοτέρων δυτικοευρωπαίων ποιητών, καθώς και εκδόσεις αρχαίων ελληνικών κειμένων. Η περίοδος από το 1840 και μετά, οπότε εγκαθίσταται οριστικά στο Παρίσι, είναι και η πιο παραγωγική για τη συγγραφική και μεταφραστική του δραστηριότητα. Μεταξύ άλλων δημοσιεύει τα Ανέκδοτα του Προκοπίου, το Βίο του Καίσαρα του Νικ. Δαμασκηνού κι ένα συμπλήρωμα στην Ελληνική Ανθολογία. Λίγο πριν το θάνατό του εκδίδει, στα 1863, το έργο του Αριστοτέλη Περί Ζώων απ’ όπου αναδεικνύεται το ενδιαφέρον του για την αριστοτελική φιλοσοφία [ΕΕΕ, 1983: 275]. 
 

Εργογραφία

---

• Ο θάνατος του Δημοσθένους (βλ. κατωτέρω αγγλική μετάφραση), 1818
• Σοφοκλέους Φιλοκτήτης (μετάφραση, θεατρική διασκευή), 1818
• Προς τους εν Οδησσώ φιλοθεάτρους Έλληνας, Παρίσι, 1819
• Προς τον Ιατρόν Γ. Γλαράκην επιστρέφοντα εις την πατρίδα αυτού Χίον, 1820
•  Chios. La Grece et l’ Europe, Παρίσι, 1822
• The death of Demosthenes (translated from the modern Greek by Gregorios Palaeologus), Cambridge, 1824
•  Λόγος περί μεθόδου του Ρενάτου Καρτεσίου (μετάφραση), Κερκύρα, 1824
•  Τα  κατά Παύλον και Βιργινίαν (μετάφραση), Παρίσι, 1824
• Φιλομούσου Πάρεργα, ήτοι συλλογή ποιημάτων, Παρίσι, 1838
• Un habitant de la Valachie, Paul Kisselef et les principautes de Valachie et de Moldavie, Παρίσι, 1841
•  Διηγήματα Βερναρδίνου Σαϊμπιέρου (2η έκδοση, μετάφραση), Παρίσι, 1841
• Quelques observations sur le texte de Babrius (πρόλογος του Α.F. Didot), Παρίσι, 1845 
• Sur quelques passages de Babrius et de Theocrite, Saint Cloud, 1845
• Paraphrases inedites de deux fables de Babrius, suivies des quelques observations sur cet auteur (extrait de la Nouvelle Revue  Encyclopedique), 1846 
•  Nicolas de Damas.Vie de Cecar (Fragnent recemment decouvert et publie pour la premiere fois en 1849.  Αccompagnee d’ une traduction francaise par.M.A. Didot, et suivie d’ observations sur tous les fragments du meme auteur), Παρίσι, 1850
• Supplement a l’ Anthologie grecque, Παρίσι, 1853
• Sur une nouvelle edition des fragments de Plutarque et sur une epigramme de Palladas (extrait de la Revue Archeologique), Παρίσι, 1855
•   Περί ζώων ιστορίας βιβλία Θ΄, εφ’ οις και δέκατον, το νόθον (επιμέλεια), Παρίσι, 1863
•  Ποιμενικών τα κατά Δάφνιν και Χλόην λόγοι τέτταρες (επιμέλεια), Παρίσι, 1866

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

---

• [ΕΕΕ = ] Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, Εκδοτική Αθηνών 1983, τόμος 8.
• Ηλίου Φ., (1988), Τύφλωσον Κύριε τον Λαό σου. Οι προεπαναστατικές κρίσεις και ο Νικόλαος Πίκκολος, Αθήνα.
• Πολίτης Α., (1980), "Ν.Σ.Πίκκολος και Φοριέλ και ένα αυτόγραφο του Στέφανου Κανέλλου", O Ερανιστής 16.
• Πρωτοψάλτης Εμ. Γ., (1965), Ο Νικόλαος Πίκκολος και το έργον του, Αθήνα.
• Σπάθης Δ., (1978-1979), "Ο Φιλοκτήτης του Σοφοκλή διασκευασμένος από τον Ν. Πίκκολο. Η πρώτη παρουσίαση αρχαίας τραγωδίας στο νεοελληνικό θέατρο", O Ερανιστής 15.