στις ψυχικές δυνάμεις των αν­θρώπων παρατηρούνται διαφορές. Οι αιτίες της διαφοράς αυτής διαιρούνται σε: ι) φυσικές και ιι) ηθικές. Και οι μεν πρώτες είναι τέτοιες που δεν είναι στην εξουσία μας να τις διατάξουμε κατά την αρέσκειά μας, τις δεύτερες όμως μπορούμε κατά το μάλον ή ήττον να τις διατάξουμε και να τις μεταβάλουμε κατά τη θέλησή μας. ι) Από τις φυσικές αιτίες κυριότερες είναι: α) Η ποιότητα του σώματος που προέρχε­ται από το διαφορετικό λόγο των υγρών προς τα στερεά μέρη του οργανισμού μας, από τη βραδύτερη ή ταχύτερη κίνηση των υγρών του σώματος, από τα αγαθά ή κα­κά αισθητήρια, από νεύρα κατά το μάλον και ήττον ερεθιζόμενα. Από αυτά γεννι­έται η συνηθισμένη διαίρεση των κράσεων σε: αιματώδη, χολερική, μελαγχολική, φλεγματική. Από τις τέσσερις αυτές κράσεις υπάρχουν πολές φορές και αυτές που είναι σύνθετες, όπως αιματοχολερικοί, αιματοφλεγματικοί, κ.λπ. β) Η διαφορά των φυσικών της ψυχής διαθέσεων προέρχεται από τη διαφορά των αισθητικών, νοητι­κών και ορεκτικών δυνάμεων του ανθρώπου. Από αυτό προέρχονται νόες αγαθοί, μέσοι, φαύλοι, οξείς, αδρανείς και μωροί. Από αυτούς άλοι είναι εκ φύσεως ιλαροί, σιωπηλοί, άλοι εύθυμοι, ακράτητοι και άλοι επιρρεπείς σε διάφορα παθήματα. γ) Η ηλικία. Το σώμα, με την πάροδο της ηλικίας, υπόκειται σε κάποιες μεταβολές. Έτσι για μικρό χρονικό διάστημα ενδυναμώνεται και πάλι εξασθενεί. Οι μεταβο­λές αυτές συμβάλουν πολύ στην τροποποίηση των νόων και χαρακτήρων των διαφόρων ηλικιωμένων ανθρώπων. Γι’ αυτό βρέφη, παιδιά, έφηβοι, νέοι, άνδρες, ηλικιωμένοι, κοπέλες, γυναίκες διαφέρουν μεταξύ τους ως προς το νου, τα ήθη, τα παθήματα, τα πάθη και τις ροπές. δ) Το γένος. Γενικώς θεωρούμενοι, άνδρες και γυναίκες παρουσιάζουν μεταξύ τους διαφορές στα ψυχικά προτερήματα, τις κλί­σεις και τα φρονήματα, καθώς διαφέρουν και στη σωματική τους διοργάνωση. ε) Το κλίμα, η ως προς την ψυχρότητα και θερμότητα διαφορά του αέρος, η φυσική ή δια της καλιεργείας μεταβληθείσα ποιότητα της χώρας, η θέση της προς ανατολάς ή δυσμάς, επενεργούν επίσης στους κατοίκους. στ) Η τροφή. Παχυλή και ωμή τροφή, λιπαρά φαγητά, θερμά και ισχυρά ποτά, πολές ζωικές τροφές είναι αιτίες εθνικών ιδιωμάτων. ιι) Από τις ηθικές αιτίες αναφέρονται: α) Η γλώσσα. Από αυ­τή εξαρτάται το πλήθος και η ευκρίνεια των ιδεών, η τελειότητα των γνωστικών δυνάμεων του ανθρώπου. Βάρβαρες και ατελείς γλώσσες περιέχουν σημεία μόνο των πιο συνηθισμένων αισθητών αντικειμένων. Πολύ απέχουν από του να φανέ-ρωνουν τις ιδέες, τα παθήματα και τις ροπές του ανθρώπου. Όσο καλιεργημένη και πλουτισμένη είναι η γλώσσα του ανθρώπου, τόσο η περιοχή των γνώσεων του πλατύνεται και η οξύτητα των γνωστικών του δυνάμεων στομώνεται. Ελέγχεται η αθλιότητα των ελεινών δοκησισόφων, όσοι αμελούντες τη γενική της γλώσσας του έθνους διόρθωση, προστρέχουν σε γλώσσες παλαιές και νεκρές από τις οποίες το έθνος δεν έχει καμία ωφέλεια. Αν η ανάσταση των γλωσσών ήτο πράγμα εύκολο, ήθελαν προ πολού αναστήσειν οι Ιταλοί και οι Γάλοι τη Λατινικήν ! β) Η δίαιτα. Ο ερημι­κός και κοινωνικός βίος, η σωματική σχολή ή ασχολία, τα είδη των ασχολιών, π.χ. του στρατιωτικού, του φιλοσόφου, του τεχνίτη, του πραγματευτή, του γεωργού, του πλουσίου, του αγροίκου, του αστού, ασκούν μεγάλη επίδραση στο χαρακτήρα του ανθρώπου. Από αυτό γεννιούνται τα ήθη των νομάδων, των γεωργών, των ναυτών, κ.λπ. γ) Η αγωγή που παρέχεται σε ιδιωτικά ή δημόσια διδασκαλεία, οι αναγνώσεις, τα παραδείγματα, τα βραβεία, οι ποινές, κ.λπ. δ) Η θρησκεία. Οι ιδέες του Θεού, οι τιμές του Θεού δι’ εξωτερικών τύπων, οι ιδέες περί προσδιορισμού του ανθρώπου και των καθηκόντων του, οι σχέσεις του προς το Θεό και τους άλους ανθρώπους, οι ελπίδες του μετά θάνατο. Από αυτά προκύπτουν οι διάφοροι εθνικοί χαρακτήρες, όπως ο πάντας τους ετερόθρησκους μισών και κατατρέχων Ιουδαίος, ο υπερήφανος και φιλάνθρωπος Μωαμεθανός, ο ταπεινός και ανεξίκακος Χριστιανός, ο δεισιδαίμων και εκδικητικός ειδωλολάτρης, ο την απάθειαν γυμναζόμενος Ινδός, κ.λπ. ε) Η πολιτεία, οι διάφοροι νόμοι και η διαφορετική τους εφαρμογή, η μεγαλύτερη ή μικρότερη ελευθερία του φρονείν, λαλείν, γράφειν, η ανάπτυξη ή μη της γεωργίας, του εμπορίου, το δημοκρατικό, αριστοκρατικό ή δεσποτικό είδος του πολιτεύματος, μπορούν να μεταβάλουν τα ήθη των ανθρώπων. στ) Οι αρχές και τα δόγματα της ηθικής, σύμφωνα με τα οποία οι άνθρωποι φρονούν και πολιτεύονται με τρόπους διαφορετικούς. Από όλα τα παραπάνω μορφώνεται ο ονομαζόμενος χαρακτήρας του ανθρώπου, δηλαδή η διάθεση της ανθρώπινης ψυχής κατά θεωρία και πράξη.