Βυζαντινός λόγιος και κληρικός ο Ν. Βλεμμίδης διακρίθηκε για την συγγραφική και ευρύτερη θεολογική του δράση. Αν και αφιερώθηκε στο μοναχικό βίο αρνούμενος υψηλά εκκλησιαστικά αξιώματα, η παρουσία του στα πνευματικά και θεολογικά δρώμενα της εποχής του ήταν διαρκής.

Καταγόταν από αστική εύπορη οικογένεια της Κωνσταντινούπολης και ο πατέρας του ήταν γιατρός. Σε ηλικία εφτά ετών -μετά την κατάληψη της Πόλης από τους Φράγκους το 1204- θα βρεθεί με τους γονείς του πρόσφυγας στην Μικρά Ασία, αρχικά στην Προύσα και εν συνεχεία στη Νίκαια και στην Έφεσο [ΜΕΝΛ, χχ: 181 και ΘΗΕ, 1963: 939]. Σε σχολεία των πόλεων αυτών θα παρακολουθήσει μαθήματα γραμματικής, ρητορικής, λογικής και ιατρικής, ενώ από το 1222 θα συνεχίσει τις σπουδές του στη σχολή Προδρόμου στο Σκάμανδρο, όπου μελετά μαθηματικά (αριθμητική και γεωμετρία), φυσική και αστρονομία [Υδρία, 1980: 127].

Τον επόμενο χρόνο χειροτονείται διάκονος από τον Πατριάρχη Γερμανό τον Β΄ και στη συνέχεια λαμβάνει τον τίτλο του "λογοθέτη" στο πατριαρχείο Νίκαιας και διορίζεται επίτροπος στο Νυμφαίο, όπου βρίσκονταν τα αυτοκρατορικά ανάκτορα. Στα 1235 γίνεται μοναχός και εγκαθίσταται σε μονή του όρους Λάτρου, ενώ αργότερα την ίδια χρονιά ο μητροπολίτης Εφέσου Μανασσής τον χειροτονεί πρεσβύτερο. [ΘΗΕ, 1963: 939]

Στη συνέχεια θα μεταβεί στη μονή Παξαμαδίου κοντά στην Έφεσο για να ιδρύσει σχολή, στην οποία μαθήτευσαν οι Γ. Ακροπολίτης, Κρατερός και Ρωμανός. Η διδασκαλική του δράση διακόπηκε όταν οι δύο τελευταίοι τον κατήγγειλαν στον αυτοκράτορα Ιωάννη Δούκα Βατατζή και τον ανάγκασαν να αποσυρθεί στο σπήλαιο του Πυθαγόρα στη Σάμο. Ο Βατατζής, ωστόσο, γρήγορα ανακάλεσε τον Βλεμμίδη στη μονή του Αγίου Γρηγορίου του Θαυματουργού αναθέτοντάς του τη διδασκαλία της εκεί σχολής, στην οποία έστειλε και τον γιο του Θεόδωρο Β΄ Λάσκαρι, διάδοχο του θρόνου [Υδρία, 1980: 127]. Το 1248 θα αποσυρθεί σε περιοχή κοντά στην Έφεσο για να ιδρύσει τη μονή Ημαθίας, όπου θα εγκατασταθεί για το υπόλοιπο της ζωής του.

Παράλληλα με τις ασχολίες του ως μοναχός και διδάσκαλος, ο Βλεμμίδης αναπτύσσει κι άλλες δραστηριότητες θεολογικού κυρίως περιεχομένου. Θα αποτελέσει μέλος της αποστολής των Oρθοδόξων σε δύο συναντήσεις με μέλη της Καθολικής εκκλησίας αναφορικά με το ζήτημα της ένωσης των δύο εκκλησιών (1234 και 1250) και θα αναδειχθεί -εξαιτίας της μεγάλης του κατάρτισης στα θεολογικά ζητήματα- σε έναν από τους βασικούς αντιπροσώπους της ανατολικής πλευράς [ΜΕΝΛ, χχ: 181]. Στα 1237 μεταβαίνει για προσκύνημα στους Αγίους Τόπους, ταξίδι το οποίο φέρεται να πραγματοποιεί και για πολιτικούς σκοπούς ώστε να ενημερωθεί για τις επιχειρήσεις των Σταυροφόρων εναντίον των Μουσουλμάνων στην Παλαιστίνη. Δύο χρόνια αργότερα θα βρεθεί σε περιοχές της Θράκης, της Μακεδονίας και της Θεσσαλίας για να μελετήσει και να συλλέξει σπάνια χειρόγραφα, ενώ η επίσκεψή του εκεί περιλαμβάνει και συναντήσεις με εκπροσώπους του Δεσποτάτου της Ηπείρου [ΘΗΕ, 1963: 939].

Η προτίμησή του στον μοναχικό βίο θα τον αποτρέψει από το να δεχθεί ανώτατα εκκλησιαστικά αξιώματα, που κατά καιρούς του προσφέρθηκαν. Στα 1239 απορρίπτει πρόταση να ηγηθεί της μητρόπολης της Εφέσου και λίγο αργότερα της μητρόπολης Θεσσαλονίκης ενώ την επόμενη χρονιά και μετά τον θάνατο του πατριάρχη Γερμανού Β΄ αρνείται και τον πατριαρχικό θρόνο. Το 1255 ο μαθητής του και αυτοκράτορας Θεόδωρος Β΄ Λάσκαρις του προτείνει εκ νέου το πατριαρχικό αξίωμα, αλλά ο Βλεμμίδης -όπως ο ίδιος μας πληροφορεί- δεν αποδέχεται την πρόταση [ΘΗΕ, 1963: 940]. Άλλες πηγές, ωστόσο, αναφέρονται σε μαρτυρία του Γ. Ακροπολίτη, σύμφωνα με την οποία ήταν ο αυτοκράτορας που δεν συμφωνούσε με την τοποθέτηση του δασκάλου του στον πατριαρχικό θρόνο. Ο ισχυρισμός αυτός αν και ευνοείται από την κριτική που φέρεται να είχε ασκήσει ο Βλεμμίδης στον μαθητή του σχετικά με αποφάσεις του τελευταίου για φορολογικά ζητήματα, δεν φαίνεται πολύ πιθανός εξαιτίας των καλών σχέσεων των δύο ανδρών [ΜΕΝΛ, χχ: 181].

Η δράση του Ν. Βλεμμίδη ως μοναχού, θεολόγου και διδάσκαλου συνδυάζεται με αξιόλογη συγγραφική παραγωγή αποτελούμενη από μελέτες φιλοσοφικού, θεολογικού και παιδαγωγικού περιεχομένου. Στα φιλοσοφικά του συγγράμματα κατατάσσεται η Εισαγωγική Επιτομή, που περιλαμβάνει τα εγχειρίδια Επιτομή Λογικής και Επιτομή Φυσικής. Το έργο αυτό χρησιμοποιήθηκε ευρέως ως βάση της διδασκαλίας τόσο στην Ανατολή όσο και στην Ευρώπη. Το πρώτο κείμενο είναι μια συνοπτική παρουσίαση της αριστοτελικής λογικής στην οποία ο συγγραφέας παραθέτει και δικά του πρωτότυπα σχόλια. Στην Επιτομή Φυσικής επιχειρείται μια σύνοψη της φυσικής φιλοσοφίας του Αριστοτέλη που στηρίζεται σε σχολιαστές της αρχαιότητας (Φιλόπονος, Σιμπλίκιος κ.α.) αλλά και προσαρμόζεται στις βασικές αρχές του χριστιανισμού [ΕΕΕ, 1985: 323 και ΘΗΕ, 1963: 914]. Στα φυσικού χαρακτήρα έργα του ανήκουν, επίσης, οι δύο γεωγραφικές πραγματείες του Ιστορία περί της γης και Γεωγραφία Συνοπτική.

Το κύριο τμήμα του έργου του, ωστόσο, αποτελείται από θεολογικά κείμενα, τα περισσότερα από τα οποία αφορούν σε θέματα αντιπαραθέσεων του Oρθόδοξου και Kαθολικού δόγματος. Ενδεικτικά αναφέρουμε τα: Περί τινών δογματικών συζητήσεων, Υπόμνημα στον πάπα Γρηγόριο Θ΄, Λίβελλος προς τους παπικούς απεσταλμένους κ.α. Έντονο υπήρξε το ενδιαφέρον του σχετικά με το ζήτημα της εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος. Για τις θέσεις που διατύπωσε, όμως, κατηγορήθηκε -πιθανότατα από μεταγενέστερους θεολόγους- ότι συντασσόταν υπέρ του filioque, της Καθολικής άποψης περί εκπόρευσης του Αγίου Πνεύματος [ΜΕΝΛ, χχ: 181 και Υδρία,1980: 127]. Το συγγραφικό του έργο περιλαμβάνει ακόμη δύο αυτοβιογραφίες του, ιατρικές πραγματείες, ποιήματα, επιγράμματα καθώς και το πολιτικό κείμενο Βασιλικός Ανδριάς, στο όποιο δίνεται η περιγραφή του ιδανικού χριστιανού ηγεμόνα. 
 

Εργογραφία

• Εισαγωγική Επιτομή με δύο μέρη: την Επιτομή Λογικής (εκ. 1498) και την Επιτομή Φυσικής (εκ. 1606)
• Ιστορία περί της γης, Λειψία, 1818
• Συνοπτική Γεωγραφία, Λειψία, 1818
• Περί Ψυχής, Λειψία, 1784
• Περί σώματος, Λειψία, 1784
• Περί πίστεως, Λειψία, 1784
• Περί αρετής και ασκήσεως, Λειψία, 1784
• Βασιλικός Ανδριάς
• Αλχημιστικόν
• Λίβελλος προς τους παπικούς απεσταλμένους
• Λόγος αποδεικτικός
• Περί τινων δογματικών συζητήσεων
• Περί εκπορεύσεως του Αγίου Πνεύματος
• Περί πνεύματος
• Περί όρων ζωής
• Τυπικόν Μονής Ημαθίας
• Υπόμνημα εις τους Ψαλμούς
• Εγκωμίον εις τον μέγαν απόστολον και ευαγγελιστή Ιωάννην τον Θεολόγον
• Δύο Αυτοβιογραφίες
• Ποιήματα

• Blemmydes, N., Autobiographia, (1984), ed. Joseph A. Munitiz, Leuven University Press.
• Tusculum – Λεξικόν Ελλήνων και Λατίνων συγγραφέων της Αρχαιότητας και του Μεσαίωνα, (1993), W. Buchwald – A. Howlweg – O. Prinz, τόμος Α΄, εκδ. Φούρλας, Αθήνα.
• Δημητρακόπουλου, (1866), Εκκλησιαστική Βιβλιοθήκη, τόμος Α΄, Λειψία.
• [ΕΕΕ =] Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, (1985), τόμος 2, σ.323.
• [ΘΗΕ =] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 1963, τομ. 3, σ. 939–942.
• [MEΝΛ =] Μεγάλη Εγκυκλοπαίδεια Νεοελληνικής Λογοτεχνίας, τόμος 4, σ. 181-182.
• [ΜΕΕ=] Μεγάλη Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, (1926), εκδ. Φοίνιξ, τόμος 7, σ. 422-423.
• Υδρία, Μεγάλη Γενική Εγκυκλοπαίδεια, (1980), τόμος 15, σ. 127-128.