οι ιδέες ή οι έννοιες που γεννιώνται από την αναφορά της ομοιότητος δια μέσου της αφαιρέσεως. Παρατηρώντας ότι τα οδ-μοφόρα μόρια που βγαίνουν από το τριαντάφυλο, το γαρύφαλο, τη βιόλα κ.λπ. έχουν όλα αυτήν την ιδιότητα να πλήττουν τα νεύρα της οσφρήσεως με έναν όμοιο τρόπο και να εγείρουν στην ψυχήν ένα συγκεκριμένο αίσθημα και εξετάζοντας αυτή την κοινή τους ιδιότητα με τρόπο αφηρημένο, χωρίς να φροντίσουμε γι’ αυτό που διαστέλει τη μία οσμή από την άλη, σχηματίζουμε την καθόλου έννοια της οσμής. Στη διαμόρφωση των καθόλου ιδεών και εννοιών συμβάλουν πολύ τα ονό­ματα, όπως λέγεται στην Λογική, θεωρώντας ότι συνδέουν τα διάφορα αθροίσματα των ιδεών, που περιλαμβάνουμε κάτω από κάθε καθολική ιδέα ή έννοια. Ο Ρουσσώ μάλιστα νόμισε ότι τα ονόματα σ’ αυτό ακριβώς ήταν αναγκαία, άποψη που και άλοι ομόφρονες δέχονται. Οι καθόλου ιδέες, ανέφερε στο έργο του Ομιλία περί αρχής και βάσεως της μεταξύ των ανθρώπων ανομοιότητος (Μερ. Α´), δεν μπορούν να μπουν στην ψυχήν παρά μόνο δια μέσου των λέξεων. Και ο νους δεν τις μαθαίνει παρά μόνο δια μέσου των προτάσεων. Κάθε καθόλου ιδέα είναι καθαρώς νοερή. Όσο λίγο και αν αναμιχθεί σ’ αυτήν η φαντασία, η ιδέα ευθύς γίνεται μερική. Ωστόσο τα ονόματα είναι ωφελιμότατα στη διαμόρφωση και ευκολότερη ανάκληση των καθόλου ιδεών, χωρίς να ισχυριζόμαστε ότι είναι απολύτως αναγκαία. Και πρέπει να προσθέσουμε ότι τα ονόματα καθ’ εαυτά δεν ανακαλούν τις καθόλου ιδέες, παρά συγκεχυμένα και ότι για να τις έχουμε καθαρότερα, πρέπει να ανακαλέσουμε μαζί και κάποια εικόνα, όπως εννοώντας τα σχήματα εν γένει, στρέφομε στο νου μας ένα τρίγωνο, ένα τετράγωνο, έναν κύκλο, κ.λπ. Άλοτε πάλι δεν ανακαλούμε παρά μία μόνο εικόνα ενός υποκειμένου ατομικού και προσδιορισμένου, στο οποίο έπειτα θεωρούμε μόνο τις καθόλου ποιότητες, π.χ. εννοώντας τα τρίγωνα εν γένει, παρι­στάνουμε μερικές φορές στη διάνοια ένα τρίγωνο ισοσκελές, ή ισόπλευρο, σε αυτό όμως δεν παρατηρούμε παρά τις καθόλου ιδιότητες, που σημαίνει ότι έχει 3 γωνίες, 3 πλευρές. Μερικές φορές ανακαλούμε μία εικόνα και αυτή αόριστη. Π.χ. εννοώ­ντας την καθόλου ιδέα ενός δένδρου, έχουμε μπροστά στη διάνοιά μας την εικόνα του στελέχους και φύλων, χωρίς αυτό να μας παριστάνει μια κερασιά, μια μηλιά ή ένα άλο φυτό. Δεν είναι επομένως αληθινό και εκείνο που διατείνεται ο κυρ Χουμ, στο Treatiseofhumannature(Τομ. Α´, σ. 43) ότι οι καθόλου ιδέες δεν είναι παρά ιδέες ατομικές ενωμένες στην έξη του να τις επεκτείνουμε σε άλα άτομα. Εκείνο όμως που δεν μπορούμε να αρνηθούμε στο Ρουσσώ είναι ότι οι καθόλου ιδέες δεν είναι παρά έργα του νοός, ο οποίος δια της αφαιρέσεως βγάζει από πολά άτομα τις ποιότητες που ανήκουν σε όλα, κάνει από αυτές ένα άθροισμα και το συνδέει σε μια εικόνα για να το ανακαλεί ευκολότερα. Στη φύση δεν υφίστανται παρά μόνο συγκεκριμένα σώματα. Τα γένη και τα είδη είναι καθαρά έργα δικά μας και όχι πράγματα που υπάρχουν πραγματικά έξω από το λόγο μας. Παρ’ όλα αυτά μεγάλες και πολυχρόνιες έριδες δημιουργήθηκαν ανάμεσα στους Σχολαστικούς για την υπόθεση αυτή και έγιναν αιρέσεις και φατρίες. Έτσι άλοι διατείνονταν ότι εκτός από τα ατομικά πράγματα υφίστανται στη φύση και κάποια σχήματα, κάποιες καθόλου φύσεις, οι οποίες εφαρμοζόμενες στα μερικά πράγματα τα κάνουν αυτού ή εκείνου του είδους, αυτού ή εκείνου του γένους, οι οποίοι για το λόγο αυτό ονομά­ζονται και Πραγματικοί. Άλοι πάλι, οι Ονοματικοί, ισχυρίζονταν ότι τα γένη και τα είδη δεν είναι τίποτε άλο παρά αθροίσματα ιδεών αφηρημένων, σχηματισμένα από μας τους ίδιους και συνδεδεμένα με κάποια ονόματα. Το πιο παράξενο από τις λογομαχίες αυτές, που δείχνει και τη βαρβαρότητα της εποχής είναι ότι οι τα­λαίπωροι Ονοματικοί θεωρήθηκαν οι χειρότεροι. Οι Αριστοτελικοί ωστόσο πέντε πράγματα ονόμαζαν καθολικά, επειδή μπορούν να αποδοθούν σε πολά αντικείμε­να: το γένος, το είδος, τη διαφορά, το ίδιον και το συμβεβηκός.