Ολοκληρώθηκε η κατάρτιση βάσης δεδομένων που περιλαμβάνει την ύλη του

Περιοδικού του Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου (1862-1921). Το Εργαστήριο Ηλεκτρονικής Διαχείρισης Ιστορικών Αρχείων του τμήματος Μεθοδολογίας, Ιστορίας και Θεωρίας της Επιστήμης του ΕΚΠΑ ανέλαβε το έργο αυτό και η συγκεκριμένη βάση δεδομένων βρίσκεται διαδικτυακά στη διάθεση των ερευνητών.
Ο Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικός Φιλολογικός Σύλλογος ξεκίνησε τη λειτουργία του το 1861 και συνέχισε να δραστηριοποιείται μέχρι τα τέλη της οθωμανικής αυτοκρατορίας. Υπήρξε ένας από τους επιφανέστερους πολιτιστικούς φορείς όχι μόνο της Ελληνορθόδοξης κοινότητας της Κωνσταντινούπολης αλλά και ολόκληρης της αυτοκρατορίας, στην οποία εκτείνονταν οι δραστηριότητές του. Αποτέλεσε το πλαίσιο της συνεργασίας μεταξύ λογίων και «ομογενούς πλούτου» με στόχο την προώθηση της παιδείας στους Ορθόδοξους αλλά και στους ευρύτερους πληθυσμούς του οθωμανικού κράτους. Επιπλέον, η συμβολή του υπήρξε καθοριστική στη διαμόρφωση μιας κοινότητας λογίων, που περιλάμβανε όχι μόνο τους ελληνο-ορθόδοξους της αυτοκρατορίας, αλλά και μουσουλμάνους, εβραίους και αρμενίους, καθώς και επιστήμονες του ελληνικού κράτους και της Δύσης. Όπως φαίνεται μέσα από την αλληλογραφία του συλλόγου, οι επαφές του εκτείνονταν σε ένα ευρύ φάσμα που περιλάμβανε την οθωμανική εξουσία, εκκλησιαστικές αρχές, τις πρυτανικές αρχές του πανεπιστημίου Αθηνών, καθώς και ακαδημαϊκούς θεσμούς της Ευρώπης και των ΗΠΑ, όπως η Αρχαιολογική Εταιρεία της Ρώμης, το Πανεπιστήμιο John Hopkins της Βαλτιμόρης, η Ακαδημία Επιστημών του Μονάχου κλπ. 

Στο ενεργητικό του συλλόγου καταγράφονται η έκδοση του συγκεκριμένου περιοδικού, η σύσταση επιτροπών εξειδικευμένων σε επιμέρους θέματα (Εκπαιδευτική Επιτροπή, Φιλολογική Επιτροπή, Βιολογική Επιτροπή, Αρχαιολογική Επιτροπή, Κοινωνιολογική Επιτροπή, Νομικό Τμήμα), η ίδρυση και η οικονομική ενίσχυση σχολείων, η διοργάνωση διαλέξεων και εκπαιδευτικών συνεδρίων. Ιδιαίτερα δε σημαντικοί είναι οι διαγωνισμοί που προκηρύσσει ο σύλλογος, στους οποίους εδώ μπορούμε να κάνουμε μόνο μια ενδεικτική αναφορά. Το 1869 προκηρύσσεται διαγωνισμός για την εκπόνηση ιστορικής, γεωγραφικής και γλωσσολογικής μελέτης με θέμα τον Πόντο, για τον οποίο ο γιατρός της Πετρούπολης Γεώργιος Συμβουλίδης προσφέρει ως έπαθλο 500 αργυρά ρούβλια. Το 1872 ο τραπεζίτης Χρηστάκης Ζωγράφος προσφέρει 100 ΛΤ ετησίως για τη βράβευση δέκα μελετών «περί ζώντων μνημείων», μελετών δηλαδή, οι οποίες θα παρουσιάζουν ελληνικές διαλέκτους, ήθη και έθιμα «του ελληνικού λαού» που θα αποδεικνύουν τη συνέχεια με την ελληνική αρχαιότητα. Το 1879 προκηρύσσεται, ακόμη, ο Καραπάνειος διαγωνισμός –ο τραπεζίτης Κωνσταντίνος Καραπάνος προσφέρει 10.000 φράγκα για τη συγγραφή δεκαεννέα διδακτικών βιβλίων της δημοτικής εκπαίδευσης. Ενδιαφέρον παρουσιάζουν, ακόμη, ο διαγωνισμός για τη συγγραφή μελετών σχετικών με το Βυζάντιο που προκηρύσσεται το 1910 και τον οποίο χρηματοδοτεί ο γιατρός Δημήτριος Ζαμπακός πασάς με 10.000 φρ., καθώς και ο Μαυρογένειος διαγωνισμός «αρετής» που αθλοθετεί ο γερουσιαστής Αλέξανδρος Μαυρογένης, την ίδια χρονιά, με έπαθλο 1.000 φράγκα ετησίως.

Οι ποικίλες αυτές δραστηριότητες, τα προβλήματα, καθώς και οι αντιθέσεις και οι συμπλεύσεις που προκύπτουν από τη διαχείρισή τους, καταγράφονται στο περιοδικό του Συλλόγου. Για το λόγο αυτόν αποφασίσαμε να καταγράψουμε, εκτός από τους τίτλους των πραγματειών και των διαλέξεων, και τις συζητήσεις επ’ αυτών, τις επιστολές, τους πανηγυρικούς λόγους, τις προκηρύξεις των διαγωνισμών, τις λογοδοσίες των οικονομικών και των ποικίλων άλλων επιτροπών. Οι πληροφορίες που αντλούμε μέσα από εκεί μας προσφέρουν όχι μόνο μια πλήρη εικόνα της ζωής του Εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου αλλά και των ιδεολογικών ζυμώσεων που συντελούνται στα πλαίσια του εκσυγχρονιστικού εγχειρήματος και των εθνικιστικών ανταγωνισμών στην οθωμανική διανόηση, της οποίας η ελληνορθόδοξη ελίτ αποτελούσε οργανικό τμήμα. Μας βοηθούν έτσι να αποκτήσουμε μια εικόνα για τις ιδεολογικές και κοινωνικές ανατροπές που η απόπειρα εκδυτικισμού των οθωμανικών δομών επέφερε. 

Το βασικότερο πρόβλημα που έπρεπε να αντιμετωπίσουμε κατά την καταγραφή ήταν το ότι καμία βιβλιοθήκη δεν διέθετε όλους τους τόμους, οπότε ήταν επιβεβλημένη η επίσκεψη σε διάφορες από αυτές, ώστε να καταγράψουμε την πλήρη σειρά. Τελικά φαίνεται ότι κατορθώσαμε κάτι τέτοιο και ότι η αποδελτίωση είναι πλήρης –περιλαμβάνει πάνω από 2.500 εγγραφές. Έχουμε καταγράψει ακόμη και παραρτήματα, τα οποία δεν εμφανίζονται στον συγκεντρωτικό κατάλογο που ο Σύλλογος εξέδωσε για την Πεντηκονταετηρίδα. Θα πρέπει επίσης να διευκρινίσουμε ότι:

Α) Το είδος των κειμένων που περιλαμβάνονται στο περιοδικό προσδιορίζεται στα πεδία «είδος κειμένου» και «κατηγορία». Το πρώτο ορίζει το κάθε κείμενο ειδολογικά, δηλ. αν πρόκειται για επιστολή, πραγματεία, συζήτηση επί πραγματείας, λογοδοσία κλπ. Το δεύτερο δηλώνει το γνωστικό πεδίο ή την ευρύτερη θεματική, όπου το καθένα εμπίπτει –π.χ. ιστορία, ιατρική, αλλά και οργανωτικά, δίκτυο σχέσεων κλπ. 

Β) Για τα κείμενα που δεν υπάρχουν στον τόμο (περιλήψεις αναγνωσμάτων), αν και εμφανίζονται στους πίνακες περιεχομένων (κυρίως στον τόμο Δ΄), όπου η κατηγορία στην οποία ανήκουν δεν είναι εμφανής, προσθέσαμε ερωτηματικό. Το ίδιο συμβαίνει και με τις διαλέξεις, των οποίων τα κείμενα δεν υπάρχουν στο περιοδικό. 

Γ) Δημιουργήσαμε μια κατηγορία με τίτλο «Εκκλησιαστική Ιστορία», διακριτή από τη γενικότερη κατηγορία «Ιστορία». Αυτό γιατί τα σχετικά κείμενα είναι πολυάριθμα. Θεωρήσαμε ότι κάτι τέτοιο σχετίζεται με το γεγονός ότι την περίοδο, κατά την οποία δραστηριοποιείται ο Φιλολογικός Σύλλογος, ανακύπτουν ζητήματα σχετικά με τη θέση του Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως στον οθωμανικό χώρο, την αντιμετώπιση πλευρών της εκκοσμίκευσης κλπ. Κρίναμε, ως εκ τούτου, σκόπιμη μια διακριτή κατηγοριοποίηση. 

Δ) Προσθέσαμε ερωτηματικό στην «ύλη ετών» κάποιων παραρτημάτων, όπου αυτή δεν αναγράφεται και η χρονολογία έκδοσης διαφέρει από εκείνη του αντίστοιχου τόμου. 

Ε) Οι κατάλογοι μελών, δωρητών κλπ., καθώς και οι προσφορές χρημάτων, βιβλίων κλπ. έχουν δηλωθεί συγκεντρωτικά, εφόσον περιλαμβάνονται σχεδόν σε κάθε τόμο. 

Στ) Θεωρήσαμε, ακόμη, καλό να περιλάβουμε στη βάση δεδομένων, εκτός από τα τεύχη και τα παραρτήματά τους, και τους δύο τόμους του «Ζωγραφείου Αγώνος» που αποτελεί ξεχωριστή έκδοση του Συλλόγου, εφόσον συνδέεται άμεσα με τις δραστηριότητές του. 

Οφείλουμε, στο σημείο αυτό να ευχαριστήσουμε όλους τους υπεύθυνους των βιβλιοθηκών και ερευνητικών κέντρων, χωρίς τη βοήθεια των οποίων το συγκεκριμένο εγχείρημα θα ήταν αδύνατο να πραγματοποιηθεί. Αναφερόμαστε στον κ. Γεράσιμο Νοταρά, επικεφαλής της Υποδιεύθυνσης του Ιστορικού Αρχείου της ΕΤΕ, τους κ.κ. Νίκο Παντελάκη και Ζήση Συνοδινό, στελέχη του Ιστορικού Αρχείου της ΕΤΕ, την κ. Ελένη Μολφέση, υπεύθυνη της βιβλιοθήκης του ΙΝΕ/ΕΙΕ, τον κ. Σταύρο Ανεστίδη, αναπληρωτή διευθυντή του Κέντρου Μικρασιατικών Σπουδών, καθώς και τους υπεύθυνους της βιβλιοθήκης του εν λόγω κέντρου. Οι ευχαριστίες μας απευθύνονται ομοίως στον κ. Ανδρέα Σιδέρη, βιβλιοθηκάριο της Γενναδείου Βιβλιοθήκης, ο οποίος διευκόλυνε αφάνταστα το έργο μας. 
Η Έφη Αυτή η διεύθυνση ηλεκτρονικού ταχυδρομείου προστατεύεται από τους αυτοματισμούς αποστολέων ανεπιθύμητων μηνυμάτων. Χρειάζεται να ενεργοποιήσετε τη JavaScript για να μπορέσετε να τη δείτε.είχε την επιστημονική επιμέλεια της κατάρτισης της συγκεκριμένης βάσης δεδομένων, ενώ αποφασιστική υπήρξε η συμβολή των φοιτητριών του Τμήματος Μ.Ι.Θ.Ε. Μαρίας Βραχνέλη και Κατερίνας Μήλιου που εργάστηκαν για την καταχώριση των στοιχείων.

Η κατασκευή και η τεχνική υποστήριξη της βάσης δεδομένων καθώς και η κατασκευή της ιστοσελίδας και η ανάπτυξη της εφαρμογής έγιναν από τον Αλέξανδρο Αγγελάκη.

Η αποδελτίωση περιοδικού του εν Κωνσταντινουπόλει Ελληνικού Φιλολογικού Συλλόγου ολοκληρώθηκε το 2008 και η κατασκευή της διαδικτυακής εφαρμογής έγινε το 2013.