Μακραίος Σέργιος [1734/40, Φουρνά Αγράφων – 1819, Κωνσταντινούπολη]

---

Διδάσκαλος και σχολάρχης της Μεγάλης του Γένους Σχολής και συγγραφέας διδακτικών και εκκλησιαστικών έργων, ακολουθεί τα παλαιότερα εκπαιδευτικά πρότυπα αποφεύγοντας νεωτεριστικές προσεγγίσεις που εντάσσονται στα πλαίσια του ευρωπαϊκού διαφωτισμού.

Γεννήθηκε στα Φουρνά Αγράφων, ενώ σύμφωνα με μια άλλη πηγή ως τόπος γέννησής του αναφέρεται η κωμόπολη Μάκρη των Αγράφων. Για την οικογένειά του υπάρχουν ελάχιστες πληροφορίες· ο πατέρας του λεγόταν Μακρής και κατά πάσα πιθανότητα τον έχασε σε μικρή ηλικία, γεγονός που συμπεραίνεται από την ύπαρξη μιας ετεροθαλούς αδελφής από άλλο πατέρα [Ζαχαρόπουλος, 1970: 49-50]. Ο ίδιος αναφέρεται στην ιερατική καταγωγή της οικογένειας του κάνοντας λόγο για το θείο του και κληρικό Γεώργιο.

Ο Σ. Μακραίος μαθήτευσε αρχικά στη σχολή Αγράφων την περίοδο που δίδασκε εκεί ο μαθητής του Γορδίου, ιερομόναχος Θεοφάνης. Κατόπιν μετέβη στα Ιωάννινα όπου παρακολούθησε τη διδασκαλία του Β.Μπαλάνου για να καταλήξει στην Αθωνιάδα Σχολή του Αγίου Όρους ως μαθητής του Ευγένιου Βούλγαρη· τον τελευταίο αντικατέστησε για μικρό χρονικό διάστημα όταν αυτός αποχώρησε από τη σχολή. Για την φοίτηση του τόσο στα Ιωάννινα όσο και στην Αθωνιάδα Σχολή υπήρξε μεσολαβητής και προστάτης του ο Νεκτάριος Λυτζάς και Αγράφων [Ζαχαρόπουλος, 1970: 51]. 
Από τον Αύγουστο του 1759 τον συναντάμε στην Προκόνησο κοντά στον αρχιεπίσκοπο Ανανία, του οποίου μάλλον διετέλεσε γραμματέας για περίπου ένα χρόνο. Στη συνέχεια αναχωρεί για την Κωνσταντινούπολη προκειμένου να παρακολουθήσει τα μαθήματα θεολογίας, που ο Ευγένιος Βούλγαρης παρέδιδε τότε στην Πατριαρχική Σχολή. Κατά την ίδια περίοδο εργάζεται ως οικοδιδάσκαλος στο σπίτι του Χρυσόσκουλου Ραλέτου, πρώτου διερμηνέα του Ενετού πρέσβη [Αραβαντινός, 1960: 104].

Μετά την αποχώρηση του Βούλγαρη από τη σχολή το 1761, οι πληροφορίες για τη δράση του Μακραίου είναι συγκεχυμένες. Στα 1774 του γίνεται πρόσκληση από το δάσκαλο Θεοφάνη να διδάξει στα Άγραφα, ο ίδιος, όμως, αρνείται αποβλέποντας σε κάποια θέση με μεγαλύτερο κέρδος· οι γνωριμίες του με σχολικούς και πατριαρχικούς κύκλους ήδη από το 1760, καλλιεργούσαν αυτή του τη φιλοδοξία [ΘΗΕ, 1964: 512]. Αυτή την περίοδο φαίνεται πως διαμένει στο Φανάρι, στο Αγιοταφίτικο Μετόχιο, όπου και σιτίζεται δωρεάν. Σε μια επιστολή του το 1777 προς τον Αγχιάλου Ιωακείμ, αναφέρει πως για πέντε περίπου μήνες περιπλανιόταν από τόπο σε τόπο με αμοιβή, πιθανόν ως οικοδιδάσκαλος ή γραμματικός. Λίγο νωρίτερα γράφει στον Χρύσανθο Αιτωλό πως κλήθηκε να διδάξει στην Πατριαρχική Σχολή αλλά αρνήθηκε [ΘΗΕ, 1964: 511]. Το γεγονός αυτό προκαλεί ερωτηματικά τη στιγμή που επιζητούσε αυτή τη θέση για πολύ καιρό και οδηγεί στο συμπέρασμα πως πιθανότατα να προέκυψαν ζητήματα αμοιβής ή εσωτερικής λειτουργίας της σχολής. Το βέβαιο πάντως είναι ότι το Δεκέμβριο του 1779 έχει ήδη αναλάβει τη διεύθυνση της σχολής.

Ωστόσο, οι απόψεις των ερευνητών για την ακριβή ημερομηνία έναρξης των διδακτικών του καθηκόντων διίστανται. Πληροφορίες τον φέρουν να ηγείται του φιλοσοφικού τμήματος από το 1778, οπότε και αυτό συστάθηκε, ενώ κατ’ άλλους η διδακτική του δράση τοποθετείται πολύ νωρίτερα στα 1770 ή 1775 [Ζαχαρόπουλος, 1970: 59]. Ο Σέργιος Μακραίος παραμένει στη διεύθυνση της φιλοσοφικής σχολής έως ότου αυτή καταργείται το 1790 και εν συνεχεία αναλαμβάνει τη διδασκαλία των γραμματικών κατά το διάστημα 1790-93. Νωρίτερα, το 1872, είχε απορρίψει πρόταση για διδασκαλία στις σχολές της Χίου και των Αγράφων εξαιτίας της μη ικανοποιητικής αμοιβής που του προσφέρθηκε. Διδάσκοντας στην Κωνσταντινούπολη αποκόμιζε ετησίως 1250 γρόσια και με απειλές για πιθανή του αποχώρηση αύξησε περισσότερο τις αποδοχές του. Εντούτοις, το 1793 αποχωρεί από τη Σχολή λόγω δυσχερειών που προκύπτουν –πιθανότατα αφορούν στις σχέσεις του με άλλους διδασκάλους- και αποσύρεται στο νέο ιδιόκτητο σπίτι του κοντά στον Άγιο Ιωάννη των Σιναϊτών [ΘΗΕ, 1964: 512].

Στις 12 Δεκεμβρίου 1794 γράφει επιστολή στον πατριάρχη Γεράσιμο Γ΄, όπου εκφράζει τη δυσαρέσκειά του για την αποχώρηση του από τα εκπαιδευτικά δρώμενα της σχολής και ταυτόχρονα κατηγορεί τους αντιπάλους του ότι συμβάλλουν στην παρακμή της. Ως άμεση συνέπεια του παραπάνω διαβήματος έρχεται η επαναπρόσληψη του στη Σχολή ως διδασκάλου των γραμματικών και ίσως διευθυντή τον ίδιο χρόνο [ΘΗΕ, 1964: 512]. Παραμένει εκεί με κάποια διαλείμματα έως το 1801, οπότε παραιτείται και αποσύρεται στο Αγιοταφιτικό Μετόχιο μέχρι το θάνατό του το Μάρτιο του 1816.

Ο Σέργιος Μακραίος δεν δημιούργησε οικογένεια. Μέρος της αξιόλογης περιουσίας του -που υπερέβαινε τα 25.000 γρόσια- κληροδοτήθηκε σε συγγενείς του, ενώ τα υπόλοιπα περιήλθαν στον Πανάγιο Τάφο και κάποιες μονές του Αγίου Όρους και της πατρίδας του. Στη διαθήκη του δεν συμπεριέλαβε την πατριαρχική Σχολή και άλλα εκπαιδευτικά ιδρύματα [ΘΗΕ, 1964: 512].

Η διδασκαλία του Μακραίου στην Κωνσταντινούπολη περιελάμβανε κατά κύριο λόγο μαθήματα λογικής, φυσικής, μαθηματικών, ποιητικής και φιλοσοφίας. Κατά τις παραδόσεις στηρίχθηκε ως επί το πλείστον στη Λογική και την Επίτομη Φυσική του Βλεμμύδη, στα κατά Κορυδαλέα έργα του Αριστοτέλη όσο και σε δικά του συγγράμματα (Ορθόδοξος Υμνωδός, Σταχυολογία Γραμματική κ.α.), που εξέδωσε για διδακτικούς σκοπούς [ΘΗΕ, 1964 : 513 και Ζαχαρόπουλος, 1970: 64]. Όπως φαίνεται και από την επιλογή των παραπάνω εγχειριδίων, ο Μακραίος ακολούθησε τις θέσεις των δασκάλων της προηγούμενης περιόδου παραμένοντας ανεπηρέαστος από το σύστημα και τις ιδέες του Ευγένιου Βούλγαρη. Αυτή του η στάση αντικατοπτρίζεται στο ευρύτερο συγγραφικό του έργο, το οποίο περιλαμβάνει -πέραν των διδασκαλικών του εγχειριδίων- κυρίως εκκλησιαστικά κείμενα [ΘΗΕ, 1964: 513]. Ενδεικτικό των απόψεών του είναι το έργο του Τρόπαιον εκ της Ελλαδικής πανοπλίας κατά των οπαδών του Κοπερνίκου, που εκδόθηκε στη Βιέννη το 1797 προκαλώντας έντονες αντιδράσεις. 
 

Εργογραφία

---

• Τρόπαιον εκ της Ελλαδικής πανοπλίας κατά των οπαδών του Κοπερνίκου, Βιέννη, 1797
• Ορθόδοξος Υμνωδός, ήτοι Ιερά Φιλοσοφία εν μέτροις πινδαρικοίς, Βιέννη, 1802
• Διδασκαλία ευσύνοπτος του Μακαρίου πατριάρχου Κπόλεως του Σχολαρίου ή Νόμος Ευαγγελικός, Κωνσταντινούπολη, 1806
• Σταχυολογία Γραμματική κατά πάροδον διατριβής, 1810
• Εραστής σοφίας υπό των θείων Γραφών οδηγούμενος, Κωνσταντινούπολη, 1816
• Επιτομή Φυσικής ακροάσεως, Βενετία, 1816
• Υπομνήματα Εκκλησιαστικής Ιστορίας (1750 –1800)
• Επιγράμματα
• Πολιτική σχεδή, δι΄ής άν τις κρίνοι τα κατά το πολίτευμα, αψξη΄(1768) κατά μήνα Δεκέμβριον, (ανέκδοτο)
• Εγκώμιον της Αγίας Μαρίνης, (ανέκδοτο)

 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

---

• Αραβαντινός Π., (1960), Βιογραφική Συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας, (εισαγωγή – Επιμέλεια: Κ. Θ. Δημαράς), εκδ. Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, Ιωάννινα.
• Ζαχαρόπουλος Ν. Γ., (1970), "Έλληνες λόγιοι της Τουρκοκρατίας: Σέργιος Μακραίος, ο διδάσκαλος των επιστημών εν τη Πατριαρχική Ακαδημία", Γρηγόριος ο Παλαμάς 53, σ. 44-69.
• [ΘΗΕ =] Θρησκευτική και Ηθική Εγκυκλοπαίδεια, Αθήνα 1964, τομ. 5, σ. 511 – 513.