Βιογραφίες

Μελέτιος, Μητροπολίτης Αθηνών
Μελέτιος Μήτρου, μητροπολίτης Αθηνών [1661, Ιωάννινα - 1714, Κωνσταντινούπολη]

Ιεράρχης και διδάσκαλος, ο Μελέτιος ανέπτυξε ευρεία συγγραφική δραστηριότητα με κείμενα επιστημονικού και θεολογικού περιεχομένου. Διετέλεσε επί σειρά ετών μητροπολίτης Αθηνών, ενώ προηγούμενα κατείχε την αρχιεπισκοπή Ναυπάκτου και Άρτης.

Καταγόταν από επιφανή οικογένεια των Ιωαννίνων και το κοσμικό του όνομα ήταν Μιχαήλ Μήτρος ή Μήτρας. Ο πατέρας του λεγόταν πιθανότατα Μήτρος, ενώ στην οικογενειακή του κατάσταση αναφέρονται δύο τουλάχιστον αδελφές. Πήρε το προσωνύμιο ²γεωγράφος² εξαιτίας του έργου του Γεωγραφία παλαιά και νέα, αλλά είναι γνωστός και ως Μελέτιος, μητροπολίτης Αθηνών.

Έλαβε την εγκύκλιο μόρφωση στη σχολή Γκιούμα στη γενέτειρά του με σχολάρχη το Βησσαρίωνα Μακρή. Στη συνέχεια χειροτονείται ιερέας από τον μητροπολίτη Ιωαννίνων Κλήμη και μεταβαίνει στην Ιταλία για ανώτερες σπουδές. Φοιτά στα πανεπιστήμια της Βενετίας και της Πάδοβας παρακολουθώντας μαθήματα φιλοσοφίας, ιατρικής, λατινικών και ρητορικής [Βρεττός, 1857: 221]. Είχε πιθανότατα εγγραφεί στην Ιατροφιλοσοφική σχολή του πανεπιστημίου της Πάδοβας, στην οποία δίδασκαν τότε οι Ι. Κιγαλάς, Γ. Καλαφάτης, Ν. Καλλιάκης κ.α. τον Από το 1680/1 συναντούμε στη Βενετία να κηρύττει στο ναό του Αγίου Γεωργίου της ελληνικής παροικίας, προκειμένου να διαφυλάξει το ορθόδοξο φρόνημα των πιστών ενάντια στην προπαγάνδα της καθολικής εκκλησίας. Στα πλαίσια αυτής του της δραστηριότητας εντάσσεται και η επιμέλεια της έκδοσης του βιβλίου του Ι. Μακόλα Ιουστίνος, το οποίο συμπληρώνει με μια Χριστιανική Διδασκαλία. Στο εν λόγω κείμενο είναι εμφανής η αντιδυτική του στάση. [Κυριακόπουλος, 1990: 67-68]

Στις αρχές του 1686 και έχοντας εξασφαλίσει πιστοποιητικά επάρκειας και αρετής από το μητροπολίτη Φιλαδελφείας Μελέτιο Τυπάλδο, θα διοριστεί στην ελληνική σχολή της Βενετίας. Εργάζεται εκεί ως δάσκαλος των ελληνικών τουλάχιστον για το διάστημα από τις 8/3/1686 έως τις 28/6/1687 και αμείβεται με 100 δουκάτα ετησίως. Ήδη από το 1685 θα αρχίσει τη συνεργασία του με τους εκδοτικούς οίκους των Ν. Γλυκύ, Ν. Σαρού και του Ιταλού Μιχαήλ Αγγέλου του Βαρβωνίου, η οποία πρόκειται να διαρκέσει μέχρι και το 1687. Τον Ιούλιο αυτού του χρόνου θα επιστρέψει στη γενέτειρά του για να συνεχίσει το διδακτικό του έργο. [Κυριακόπουλος, 1990: 69-77]

Προσλαμβάνεται ως διδάσκαλος στη σχολή Επιφανείου στα Ιωάννινα το Μάρτιο του 1688 και παραμένει στη θέση αυτή έως και τον Ιούνιο του 1692. Παράλληλα, ασχολείται με την συγγραφή ενός αστρονομικού εγχειριδίου και εκτελεί χρέη ιεροκήρυκα, ενώ φέρεται να εξασκεί και το επάγγελμα του γιατρού [ΕΕΕ, 1987: 125]. Μετά από αίτημα των κατοίκων της Άρτας, αλλά ίσως και με την παρέμβαση ισχυρών φίλων του (πρόκειται για τους Β. Μακρή, Κλήμη Ιωαννίνων και Α. Μαυροκορδάτο), θα εκλεγεί μητροπολίτης Ναυπάκτου και Άρτης. Θα χειροτονηθεί στην Ανδριανούπολη το Νοέμβριο του 1692 από τον πατριάρχη Κωνσταντινουπόλεως Καλλίνικο Β΄ και θα μετονομαστεί Μελέτιος. Ο Σάθας αναφέρει πως η αλλαγή του ονόματός του συνέβη πολύ νωρίτερα όταν έγινε ιερέας. [Σάθας, 1868: 390]

Διατηρεί το αρχιεπισκοπικό του αξίωμα για τα επόμενα τέσσερα χρόνια (μέχρι το Φεβρουάριο του 1687), περίοδο κατά την οποία θα συνδυάσει τις υπηρεσιακές του περιοδείες με αρχαιοδιφικές και τοπογραφικές μελέτες για την συγγραφή του γεωγραφικού του έργου. Αρχικά, επισκέπτεται την επαρχία της ενετοκρατούμενης επικράτειάς του για να συνάξει τις εκκλησιαστικές εισφορές (δικαιώματα ή δοσίματα) και θα συνεργαστεί με τις βενετικές αρχές για τη ρύθμιση φορολογικών και άλλων θεμάτων. Κατά τη διάρκεια του βενετοτουρκικού πολέμου -και με αφορμή τις επιδρομές στην περιοχή του Μανιάτη Λυμπεράκη Γερακάρη- θα κατηγορηθεί στις τουρκικές αρχές για συνωμοτική δράση και θα διαφύγει στα Ιωάννινα (Αύγουστος 1696). Κατά την εκεί παραμονή του μελετά σε βιβλιοθήκες και ασχολείται με τη σύνταξη του έργου του Εισαγωγή διαφόρων ακουσμάτων και ιατρικών. [ΘΗΕ, 1966: 957]

Την τρίμηνη σχεδόν παρουσία του στη γενέτειρά του διαδέχεται η άφιξή του στη Ναύπακτο με σκοπό να συγκεντρώσει τα εκκλησιαστικά εισοδήματα της επαρχίας του. Ωστόσο, η μυστική φυγή του στα Ιωάννινα, η καθυστέρηση των εισφορών προς το σουλτάνο και την εκκλησία από κοινού με τις πιέσεις της Υψηλής Πύλης, οδήγησαν στην καθαίρεσή του από το Πατριαρχείο [Κυριακόπουλος, 1990: 102]. Παρόλα αυτά, ο Μελέτιος αυτοανακηρύσσεται νόμιμος μητροπολίτης Ναυπάκτου και προσπαθεί να εμποδίσει τη διαδοχή του από τον αρχιεπίσκοπο Μετρών και Αθύρων Μακάριο. Σε αυτές του τις ενέργειες θα έχει την στήριξη των βενετικών αρχών, που αναγνωρίζουν ως νόμιμο το αρχιερατικό του αξίωμα. Παραμένει στη Ναύπακτο για τα επόμενα τρία χρόνια, διάστημα κατά το οποίο θα συντάξει τηΓεωγραφία του.

Με την υπογραφή της συνθήκης του Κάρλοβιτς (26/1/1699), που δήλωνε το τέλος της ενετοκρατίας στην περιοχή, θα αναχωρήσει για την Κωνσταντινούπολη [Βρεττός, 1857: 222]. Φθάνει εκεί το 1701 περίπου και επιδιώκει την αμνηστία της τουρκικής κυβέρνησης και την άρση της καθαίρεσής του. Κάτι τέτοιο θα γίνει εφικτό τον ίδιο κιόλας χρόνο πιθανόν με την παρέμβαση ισχυρών παραγόντων, όπως ο Α. Μαυροκορδάτος, ο πατριάρχης Ιεροσολύμων Δοσίθεος, αλλά και ο Χρύσανθος Νοταράς με τους οποίους διατηρούσε φιλικές σχέσεις. Μετά την συγχώρησή του από το Πατριαρχείο θα σταλεί στην Πελοπόννησο (1701) ως έξαρχος και πατριαρχικός επίτροπος για τη σύναξη των τοπικών εκκλησιαστικών δικαιωμάτων. Με κέντρο το Ναύπλιο, όπου αναπτύσσει δράση ιεροκήρυκα και διακρίνεται για τη ρητορική του δεινότητα, θα ολοκληρώσει με επιτυχία την αποστολή του σε συνεργασία και με τις βενετικές αρχές. [ΘΗΕ, 1966: 957]

Στη συνέχεια, θα επιστρέψει στην Κωνσταντινούπολη, όπου και θα παραμείνει μέχρι τον Σεπτέμβριο του 1703. Στο διάστημα αυτό έρχεται σε επαφή με το εκκλησιαστικό και πολιτικό κατεστημένο διεκδικώντας ένα νέο αρχιερατικό θρόνο. Η ευκαιρία του δίνεται όταν στα 1703 θα ζητηθεί από τους Αθηναίους ως αντικαταστάτης του μητροπολίτη Κύριλλου του Α΄ (1693-1703) [Βρεττός, 1857: 222]. Χειροτονείται αρχιεπίσκοπος Αθηνών τον Οκτώβριο του 1703 από τον πατριάρχη Γαβριήλ τον Β΄, θέση στην οποία θα παραμείνει για τα επόμενα 11 χρόνια. Παράλληλα, θα συνεχίσει τη συγγραφική του δραστηριότητα με κείμενα επιστημονικού περιεχομένου. Έτσι, από κοινού με τις περιοδείες και τις άλλες εκκλησιαστικές του υποχρεώσεις, θα ενδιαφερθεί για την έκδοση της Γεωγραφίας του και τη σύνταξη του άλλου μεγάλου του έργου, της Εκκλησιαστικής Ιστορίας. Όσον αφορά τη συγγραφή του τελευταίου, θα αναζητήσει χειρόγραφα στις βιβλιοθήκες των Ιωαννίνων και της Πόλης, ενώ άλλα πρόκειται να εξασφαλίσει από το φίλο του Χρύσανθο Νοταρά.

Παρόλα αυτά, η δράση του στην μητρόπολη των Αθηνών θα προκαλέσει τη δυσαρέσκεια των προυχόντων, οι οποίοι –όπως συνέβη και με τον προηγούμενο αρχιεπίσκοπο- ζητούσαν την παύση του [ΘΗΕ, 1966: 957]. Προς το τέλος της αρχιερατείας του έγιναν σοβαρές καταγγελίες εις βάρος του ότι βλάπτει τα συμφέροντα του μετοχίου του Παναγίου Τάφου δίχως, όμως, ο Μελέτιος να υποστεί κυρώσεις. Ο ίδιος θα βρεθεί στην Κωνσταντινούπολη μετά το Πάσχα του 1713 για να επιστρέψει στην Αθήνα λίγους μήνες αργότερα. Το ταξίδι του αυτό σκοπό είχε μάλλον τη ρύθμιση εκκλησιαστικών υποθέσεων, μεταξύ των οποίων και η απολογία του στο Πατριαρχείο για τα περιστατικά των καταγγελιών. Μετά τη δυσάρεστη κατάσταση που είχε δημιουργηθεί, ο Μελέτιος επιζητά να εγκαταλείψει την μητρόπολή του, πράγμα που κατέστη δυνατό πολύ σύντομα.

Έπειτα από το θάνατο στα Ιωάννινα του αρχιεπισκόπου Κλήμη (φθινόπωρο 1714), οι συμπατριώτες του θα επιδιώξουν την μετάθεσή του στην κενή μητρόπολη. Σύμφωνα με άλλες πηγές, η ημερομηνία του θανάτου του αρχιερέα Κλήμη εντοπίζεται λίγο πριν τον Απρίλιο του 1713 [Κυριακόπουλος, 1990: 148 και ΘΗΕ, 1966: 957]. Ο πατριάρχης τότε Κοσμάς ο Γ΄ ο από Σιναίου θα ζητήσει στην Κωνσταντινούπολη τη συγκατάθεσή του Μελέτιου προκειμένου να εγκριθεί η μεταφορά του στη νέα αρχιεπισκοπή. Ωστόσο, στην πορεία του προς την Πόλη ο ίδιος αρρωσταίνει και νοσηλεύεται για κάποιο διάστημα στη Λάρισα. Εξαιτίας αυτής του της καθυστέρησης ο πατριάρχης, που στο μεταξύ δεν είχε ενημερωθεί για την κατάσταση, θα διορίσει μητροπολίτη Ιωαννίνων τον Ιερόθεο Ράπτη. ΟΚυριακόπουλος αναφέρει πως σχετική επιστολή του Μελέτιου προς την Ιερά Σύνοδο είχε εσκεμμένα κατακρατηθεί πιθανότατα από παράγοντες που ευνοούσαν την εκλογή του Ράπτη [Κυριακόπουλος, 1990: 150]. Φθάνει τελικά στην Κωνσταντινούπολη, όπου, όμως, έπειτα από σύντομο διάστημα αρρωσταίνει βαρύτερα και πεθαίνει στις 12 ή 14 Δεκεμβρίου 1714. Θα ταφεί στο χωριό Πικρίδια (Χάσκιοϊ) στο ναό της Αγίας Παρασκευής, όπου ενταφιάζονταν οι επίσημοι του Φαναριού.

Η συγγραφική παραγωγή του Μελέτιου περιλαμβάνει κείμενα θεολογικού, φιλοσοφικού και επιστημονικού περιεχομένου. Κατά τη διαμονή του στη Βενετία είχε την εκδοτική επιμέλεια μιας σειράς έργων, όπως του Μηναίου του Δεκεμβρίου στα 1685 και τωνΙεροδιακονικόν, Πεντηκοστάριον, Τριώδιον, καθώς και της Λογαριαστικής του Μ. Γλυζούνη στα 1687. Ακόμη, είχε κυκλοφορήσει ένα ευαγγέλιο, το Σταχυολογία τεχνολογική του Βησσαρίωνα Μακρή με δικό του πρόλογο γραμμένο στην αρχαΐζουσα, αλλά και τηΓραμματική του Κ. Λάσκαρη. Στον Μελέτιο αποδίδεται, επίσης, το Ερμηνεία σύντομος περί της πανώλιδος, ενώ ο ίδιος συνέγραψε και δύο αστρονομικά έργα, μία Ρητορική και τις Διδαχές, τους εκκλησιαστικούς δηλαδή λόγους που κήρυττε στην Πελοπόννησο. [Σάθας, 1868: 391-392]

Όσον αφορά το τετράτομο γεωγραφικό του σύγγραμμα, βασίστηκε σε πληροφορίες διαφόρων παλαιοτέρων και συγχρόνων του συγγραφέων από κοινού με τις δικές του τοπογραφικές και αρχαιοδιφικές παρατηρήσεις. Διατυπωμένο στην κοινή διάλεκτο προς όφελος των περισσοτέρων, υπήρξε το βασικό διδακτικό εγχειρίδιο για το μάθημα της γεωγραφίας στα ελληνόφωνα σχολεία του 18ου αιώνα. Τέλος, η τρίτομη Εκκλησιαστική Ιστορία του, που κυκλοφόρησε στην απλοελληνική εμπλουτισμένη με υποσημειώσεις και ακριβείς πίνακες, αφηγείται τα γεγονότα στο χώρο της εκκλησίας από τη γέννηση του Χριστού έως το 1700. [Βρεττός, 1857: 109-110 και ΕΕΕ, 1987: 125] 

Εργογραφία

  • Γεωγραφία παλαιά και νέα, Βενετία, 1807
  • Επιτομή Γεωγραφίας, Βενετία, 1728
  • Εκκλησιαστική Ιστορία, Βιέννη, 1783
  • Ρητορική, (ανέκδοτο)
  • Διδαχαί, (ανέκδοτο)
  • Ερμηνεία σύντομος περί της πανώλιδος, (ανέκδοτο)
  • Περί αστρονομίας, (ανέκδοτο)
  • Εισαγωγή διαφόρων ακουσμάτων και ιατρικών, (ανέκδοτο)
  • Αστρονομικόν συνταγμάτιον, (ανέκδοτο)
Ε. ΑΜΥΓΔΑΛΑΚΗ 
Α. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ


 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

  • Αραβαντινός Π., (1960), Βιογραφική συλλογή λογίων της Τουρκοκρατίας (επιμέλεια Κ.Θ. Δημαράς), Ιωάννινα.
  • Βρετός Α., (1857), Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα.
  • [ΕΕΕ=]. Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, (1987), τ. 6, Αθήνα.
  • [ΗΘΕ=]. Ηθική και Θρησκευτική Εγκυκλοπαίδεια, (1966), τ. 8, Αθήνα.
  • Κουρίλας, Ε., (1955), ''Αναστάσιος Παπαβασιλόπουλος και οι κορυφαίοι διδάσκαλοι Μελέτιος Αθηνών και Μεθόδιος Ανθρακίτης'',Ηπειρωτική Εστία, τ. 4, σ. 435-444.
  • Κυριακόπουλος Κ.,(1990), Μελέτιος (Μήτρος) Αθηνών, ο Γεωγράφος (1661-1714), φιλοσοφική σχολή ΕΚΠΑ (διδακτορική διατριβή), τ. Α΄, Αθήνα
  • Σάθας Κ., (1968), Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα.