στα σώματα υπάρχει μία δύναμη ενεργός, η οποία θα μπορούσε να θεωρηθεί ως είδος και φύση των σωμάτων. Πολύ αγώνα έκανε για τη δύναμη αυτή των ουσιών ο Λεϊβνίτιος, ο οποίος θεωρούσε το ενεργείν ως χαρακτή­ρα των ουσιών. Αυτή η δύναμη του ενεργείν υπάρχει σε κάθε ουσία από την οποία και αναφύεται πάντοτε κάθε ενέργεια και αυτή η σωματική ουσία δεν παύει ποτέ να ενεργεί. Γι’ αυτό θα πρέπει να εννοήσουμε ότι η ουσία του σώματος δεν βρίσκεται μόνο στην έκταση και το αδιαχώρητο των σωμάτων, αλά στην ικανότητά της να επενεργεί. Διότι αυτό που δεν ενεργεί και είναι άμοιρο δρστηρίου δυνάμεως, δεν θα μπορούσε να θεωρηθεί ως ουσία. Έτσι θα μπορούσαμε να θεωρήσουμε ότι στη σω­ματική ουσία ενυπάρχει μία πρώτη εντελέχεια ως το πρώτο δεκτικό της ενεργήσε-ως. Και υπάρχει μια πρώτιστη κινητική δύναμη, η οποία παρά την έκταση και τον όγκο, ενεργεί πάντοτε και μεταβάλεται ποικιλοτρόπως από τις συμβολές και ορμές των σωμάτων. Η σωματική ουσία είναι επομένως μια άυλη δύναμη. Yπάρχει λοιπόν στα σώματα μια ουσιώδης αρχή, η οποία στα μεν ζώντα λέγεται ψυχή και στα υπό­λοιπα είδος ουσιώδες. Αυτή δεν θα μπορούσε να ταυτιστεί με τη ζωτική δύναμη για την οποία έκανε λόγο ο Σπεύσιππος ή με το πλαστικό πνεύμα του Νεύτωνα, διότι η δύναμη κατά το Λεϊβνίτιο είναι ιδιαίτερη σε κάθε μία ουσία και δεν είναι σε όλες τις ουσίες κοινή. Για τον ίδιο λόγο ούτε το πνεύμα των Στωικών δεν κρίνεται ως τέτοιο, διότι σύμφωνα με αυτούς ένα πνεύμα διαπερνάει την ύλη και ελέγχει το παν. Σ’ αυτή τη δύναμη ο Λεϊβνίτιος προσθέτει την πρώτη εκείνη εντελέχεια, η οποία μεταβάλε­ται ποικολοτρόπως με τις συμβολές και συγκρούσεις διά των ορμών και φορών των σωμάτων. Αλά δεν πρέπει να θεωρηθεί ότι από μόνη τη δύναμη αυτή κινούνται τα σώματα και κατά συστήματα διατάσσονται. Διότι συνεχώς επιβεβαιώνεται από την πείρα ότι εκτός από εκείνη την ουσιώδη δύναμη, τα σώματα κινούνται και από κάποιες άλες κινήσεις, που από άλα αίτια προκαλούνται. Τέτοια είναι η δύναμη με την οποία τα σώματα βαρύνουν, έλκονται και απωθούνται, δυνάμεις που σε κάθε σώμα και στα μεγαλύτερα συστήματα διακρίνονται, δηλαδή οι επίκεντρες (κεντρο-μόλες) και απόκεντρες (φυγόκεντρες) δυνάμεις. Και ορθώς ο Νεύτων αποκαλεί τις δυνάμεις αυτές Νόμους της φύσεως, σύμφωνα με τους οποίους κατ’ αρχήν τα όντα διαμορφώνονται και με αυτούς το κάθε τι στον κόσμο διεξάγεται και διακοσμείται. Όμως καθώς διατηρείται η φύση των σωμάτων και των ουσιών, κατανοούμε ότι τα σώματα μπορούν να στερηθούν τις δυνάμεις αυτές, εκείνη όμως την πρώτη όχι. Γι’ αυτό και ο Τολάνδος θεωρώντας ότι η κίνηση είναι ουσιώδης στην ύλη, δεν ελέγχε­ται από τους φιλοσόφους ως προς την πρώτη εκείνη εντελέχεια, αλά επειδή θεω­ρούσε ότι οι δεύτερες αυτές δυνάμεις είναι ουσιώδεις στα σώματα. Όλες οι ενεργη­τικές δυνάμεις του παντός και οι δραστήριες αρχές είναι ασώματες. Για τις δυνάμεις του παντός δεν υπάρχει μία ενιαία άποψη μεταξύ των φιλοσοφούντων. Διότι οι μεν Χαλδαίοι, ενόμισαν ότι ο κόσμος όχι μόνο διαχωρίστηκε με εκείνο το υπερκόσμιο φως, αλά και ότι καθοδηγείται από μία ψυχή πηγαία. Ο δε Πλάτων αναφέρει σε πολά σημεία των επιστολών του μία ψυχή του κόσμου, όπως και στον Τίμαιο, όπου χαρακτηρίζει τον κόσμο ως μέγα ζώο. Αλά και ο Πυθαγόρας και οι Στωικοί έχουν παρουσιάσει την άποψη ότι το θείο βρίσκεται σ’ όλο τον κόσμο και στα μέρη του και μέσα σ’ αυτό τα πάντα ζουν και αναπνέουν. Ασπάζονται την άποψη αυτοί πολοί από τους Πέρσες, τους Σιαμίους (κατοίκους του Σιάμ) και τους Σίνους (Κι­νέζους). Ο Τολάνδος και ο ακροατής του Αντώνιος Κολίνος παρερμηνεύουν τους Μωυσή και Σολομώντα, αναφέροντας ότι είχαν παρόμοιες απόψεις, σύμφωνα με τους οποίους ο μεν θεωρούσε ότι το πνεύμα του Θεού επιφέρετο επί του ύδατος, δηλαδή στο χάος, ο δε δίδασκε ότι οι ανθρώπινες ψυχές μετά το θάνατο επιστρέ­φουν στο Θεό, όπως τα σώματα στη γη. Αυτό το καθόλου πνεύμα λένε ότι είναι η ψυχή του κόσμου, άποψη που δέχονταν οι καβαλιστές. (Βουδαίος, Εισαγωγή στη φιλοσοφία των Εβραίων, σελ. 318). Για κάποιο πνεύμα αρχαίο και υλαρχικό έκαναν λόγο ο Ελμόντιος, οι Χημικοί και ο Ενρίκος Μόρος και άλοι μεταξύ των Άγλων. Όμως, αν και η άποψη αυτή προβάλεται από πολούς, ωστόσο θεωρείται πλάσμα φανητιώντων ανδρών. Για τις απόψεις αυτές εμείς θα μπορούσαμε να δεχτούμε ότι οι ουσίες που βρίσκονται στο σύμπαν έχουν πλουτισθεί από το Θεό με ποικίλες ζω­τικές δυνάμεις και ότι οι λοιπές κινήσεις στον κόσμο, με τις οποίες το σύστημα του παντός συγκροτείται και συνέχεται, μόνο από τη βούληση του Θεού εξαρτώνται, πράγμα που είναι σύμφωνο και με την Αποκάλυψη και με το λόγο.