Βιογραφίες

Δαμοδός Βικέντιος
Δαμοδός Βικέντιος [1700, Χαβριάτα Κεφαλονιάς – 1752, Χαβριάτα Κεφαλονιάς]

Πρόδρομος του Νεοελληνικού Διαφωτισμού με πολύχρονη διδασκαλική δράση και εκτεταμένη συγγραφική παραγωγή, ο Β. Δαμοδός με το έργο του εισάγει στην ελληνική εκπαίδευση μερικά από τα βασικότερα στοιχεία του κινήματος αυτού. Ωστόσο, μολονότι ο ίδιος προσανατολίζεται προς τις φυσικές επιστήμες και τη νεότερη ευρωπαϊκή φιλοσοφία, διατηρεί στοιχεία και από την προγενέστερη παράδοση.

Γόνος αριστοκρατικής οικογένειας γεννήθηκε και μεγάλωσε στη Χαβριάτα Κεφαλονιάς. Ο πατέρας του Φραγκίσκος άνηκε στον κύκλο των ευγενών του νησιού και η μητέρα του Φιλανδρία ήταν κόρη του ιερέα Στάθη Μοσχόπουλου. Οι γονείς του είχαν αποκτήσει δύο ακόμη παιδιά, τον Ιωάννη και τον Ιάκωβο, ενώ πιθανολογείται και η ύπαρξη ενός ακόμη γιου, του Αντώνιου. Ο Δαμοδός είχε πρώτους εξαδέλφους τους δασκάλους Μιχαήλ και Αντώνιο καθώς και τον ιερέα Χρύσανθο Μοσχόπουλο. [Μπόμπου, 1982: 5, 25-28]

Το 1713 θα μεταβεί στη Βενετία για σπουδές στο Φλαγγινιανό σχολείο της ελληνικής παροικίας. Σύμφωνα με τον κανονισμό της σχολής, για την εγγραφή του απαιτούνταν να έχει γνώσεις ελληνικών και λατινικών και να γνωρίζει γραφή, ανάγνωση και στοιχεία γραμματικής, γεγονός που μας επιτρέπει να εικάσουμε μια προγενέστερη εγκύκλιο μόρφωση. Θα παραμείνει εκεί για τα επόμενα έξι χρόνια, πιθανότατα υπό την προστασία του αδελφού της μητέρας του Βενεδίκτου, εφημέριου στην εκκλησία του Αγίου Γεωργίου. Με δασκάλους τους Ιωάννη Χαλκεία, Απόστολο Μίχο και Αντώνιο Κατήφορο θα παρακολουθήσει μαθήματα γραμματικής, ρητορικής, φιλολογίας, λογικής και φιλοσοφίας. [Μπόμπου, 1982: 8]

Θα συνεχίσει τις σπουδές του στο Collegio Veneto του πανεπιστήμιου της Πάδοβα το 1721, οπότε ανακηρύσσεται διδάκτορας του (κανονικού και αστικού) δικαίου. Κατά πάσα πιθανότητα δεν παρακολούθησε τον πλήρη κύκλο των μαθημάτων της σχολής, καθώς έλαβε το δίπλωμά του από την Βενετική Εξεταστική Επιτροπή, η οποία παρείχε τη δυνατότητα απόκτησης πτυχίου μετά από εξέταση και χωρίς να προϋποτίθεται φοίτηση. Το συμπέρασμα αυτό συνάγεται από το γεγονός ότι η εγγραφή του στο πανεπιστήμιο συμπίπτει με την ημέρα έναρξης των εξετάσεων για το διδακτορικό του δίπλωμα [Μπόμπου, 1982: 12-13]. Δεν υπάρχουν πληροφορίες για τη δράση του στο διάστημα που μεσολάβησε μετά την εξάχρονη παραμονή του στη Βενετία και έως το 1721. Εικάζεται, όμως, ότι μπορεί είτε να παρέμεινε στο Φλαγγινιανό φροντιστήριο, είτε να συνέχισε τις μελέτες του σε κάποια βιβλιοθήκη ή καθολικό μοναστήρι της πόλης. Μια τέτοια υπόθεση μοιάζει εύλογη, καθώς οι εξετάσεις στο Collegio Veneto απαιτούσαν σημαντική προετοιμασία.

Αμέσως μετά το πέρας των σπουδών του θα επιστρέψει στην ιδιαίτερη πατρίδα του για να ιδρύσει ανώτερη ιδιωτική σχολή (1723), η οποία γρήγορα αναδεικνύεται σε μια από τις πιο αξιόλογες των Επτανήσων προσελκύοντας μαθητές από τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο[Μεταλληνός, 1986: 45]. Μεταξύ άλλων φοίτησαν εκεί οι Νικόλαος Μαυροειδής, Νικόδημος Καρούσος, Μιχαήλ Φραντζής, Αντώνιος Μοσχόπουλος, ενώ πιθανολογείται ότι τα μαθήματα του Δαμοδού παρακολούθησε και ο Ευγένιος Βούλγαρης [Μπόμπου, 1982: 36-49]. Το πρόγραμμα της διδασκαλίας του περιλάμβανε τον κύκλο των φιλοσοφικών μαθημάτων, καθώς και θεολογία, ρητορική και ηθική. Η μέθοδος που χρησιμοποίησε απομακρυνόταν από τα πλαίσια της σχολαστικής παράδοσης. Ο ίδιος ήταν από τους πρώτους εισηγητές των σύγχρονών του ευρωπαϊκών φιλοσοφικών ρευμάτων στην ελληνική εκπαίδευση και μάλιστα στην απλή γλώσσα της εποχής του [Μεταλληνός, 1986: 45].

Παράλληλα με το διδακτικό του έργο ανέπτυξε και πλούσια συγγραφική δραστηριότητα, η οποία περιλάμβανε πλήθος εγχειριδίων σχετικών με τα μαθήματα της σχολής του, καθώς και πραγματείες και διάφορα συμπιλήματα. Αν και το μεγαλύτερο μέρος των κειμένων του παρέμεινε ανέκδοτο, έχει διασωθεί σημαντικός αριθμός χειρογράφων του (περίπου 140) σε πολλές βιβλιοθήκες, γεγονός που καταδεικνύει την ευρεία διάδοση των έργων του στην Ελλάδα αλλά και τις κοινότητες του εξωτερικού. [Μεταλληνός, 1986: 45-46 και Μπόμπου, 1981: 420]

Τα φιλοσοφικού περιεχομένου έργα του Δαμοδού περιλαμβάνουν ως επί το πλείστον μελέτες που βασίζονται στον Αριστοτέλη και αποσκοπούν στο σχολιασμό και την κατανόηση του αρχαίου Έλληνα φιλοσόφου. Μεταξύ αυτών είναι η Επίτομος Λογική κατ’ Αριστοτέλην (1759), η Σύνοψις της Ηθικής Φιλοσοφίας κ.α. Τα συγγράμματα αυτά αποτελούν μια από τις πρώτες ερμηνευτικές απόπειρες των αριστοτελικών διδαγμάτων σε απλοελληνική γλώσσα. Αν και οι επιρροές του παραδοσιακού αριστοτελισμού είναι σαφείς, ο Δαμοδός επιχειρεί μια πιο κριτική προσέγγιση των αρχαίων κειμένων καταγράφοντας τις όποιες δικές του παρατηρήσεις και ενστάσεις. [Μπόμπου, 1981: 421-423]

Παράλληλα, στρέφει το ενδιαφέρον του προς τις νεότερες φιλοσοφικές αντιλήψεις μελετώντας διανοητές όπως οι Descartes, Malebranche, Rohault, με τις θεωρίες των οποίων είχε ήδη έρθει σε επαφή κατά τη διάρκεια των σπουδών του στη Βενετία. Ιδιαίτερα εξετάζει το φιλοσοφικό σύστημα (και τη λογική) του Descartes, ενώ είναι ενήμερος και για το έργο γνωστών ερευνητών -κυρίως φυσικών φιλοσόφων και μαθηματικών- μεταξύ των οποίων οι Τορικέλλι, Χάρβεϋ, Γκασσαντί και Πασκάλ [ΕΕΕ, 1985: 236]. Οι επιστημονικές πραγματείες του επιχειρούν να εισάγουν το σύγχρονό του ευρωπαικό πνέυμα στην ελληνική εκπαίδευση, με τρόπο, όμως, που να μην αντιτίθεται στα εκκλησιαστικά δόγματα και την προγενέστερη παράδοση [Μεταλληνός, 1986: 80-83].

Η γλώσσα που επιλέγει για τη διδασκαλία και την συγγραφή των κειμένων του είναι η απλή νεοελληνική της εποχής του, την οποία κρίνει ως την καταλληλότερη για την μαθησιακή διαδικασία και ειδικότερα για την πληρέστερη κατανόηση των νοημάτων που επιχειρεί να μεταδώσει. [ΕΕΕ, 1985: 236 και Μπόμπου, 1982: 325] 
 

Εργογραφία

  • Επίτομος Λογική κατ’ Αριστοτέλην, Βενετία, 1759
  • Τέχνη Ρητορική, Βενετία, 1759
  • Πράξις κατά συντομίαν εις τας ρητορικάς ερμηνείας, Πέστη, 1815
  • Σύνοψις Ηθικής Φιλοσοφίας, Αθήνα, 1940
  • Σύντομος ιδέα της Λογικής κατά την μέθοδον των νεοτέρων, Αθήνα, 1978
  • Συνταγματικόν Θεολογικόν, Αθήνα, 1980
  • Φυσιολογία αιτιολογική εις την κοινήν διάλεκτον σχολαστική, Αριστοτελική και νεωτερική
  • Μεταφυσική, ήτοι πρώτη φιλοσοφία και φυσική θεολογία
  • Λογική ελάσσων και μείζων περιπατητική και νεωτερική
Ε. ΑΜΥΓΔΑΛΑΚΗ 
Α. ΠΑΡΑΣΚΕΥΟΠΟΥΛΟΥ


 

Ενδεικτική Βιβλιογραφία

  • Δημαράς, Κ.Θ., "Χρονολογικά του Βικέντιου Δαμοδού", Τρίτο Πανιόνιο Συνέδριο, τ.2, σ. 16-21.
  • [ΕΕΕ =] Εκπαιδευτική Ελληνική Εγκυκλοπαίδεια, Παγκόσμιο Βιογραφικό Λεξικό, (1985), τόμος 3.
  • Κρίτσας, Δ. "Από την αριστοτελική στην μαθηματική φυσική. Μεθόδιος Ανθρακίτης – Βικέντιος Δαμοδός", Ευκλείδης, σ. 87-105.
  • Μεταλληνός Γ. (1986), "Βικέντιος Δαμοδός", Παράδοση και αλλοτρίωση. Τομές στην πνευματική πορεία του νεότερου Ελληνισμού κατά τη μεταβυζαντινή περίοδο, Αθήνα. σ. 45-84.
  • Μοσχονάς Σ. (1995), Δύο μορφές του ελληνικού Διαφωτισμού στην Κεφαλλονιά (Βικέντιος Δαμοδός – Νεόφυτος Βάμβας), Αθήνα.
  • Μπαρτζελιώτης Λ. "Η συμβολή των Επτανησίων φιλοσόφων στην ανα(δια)μόρφωση της ελληνικής εθνικής συνειδήσεως", Ε΄ Πανιόνιο Συνέδριο, σ. 579-592.
  • Μπόμπου Σταμάτη, Β. (1978) "Η Σύντομος ιδέα της Λογικής κατά την μέθοδον των νεοτερικών του Βικέντιου Δαμοδού", Δευκαλίων τχ.21, σ. 64-85.
  • Μπόμπου Σταμάτη, Β. (1981), "Η διδασκαλία της αριστοτελικής Λογικής από το Βικέντιο Δαμοδό (1700-1752)", Αριστοτέλης, σ. 420-426.
  • Μπόμπου Σταμάτη, Β. (1982), Ο Βικέντιος Δαμοδός. Βιογραφία – Εργογραφία. 1700-1752, Διδακτορική Διατριβή, Αθήνα.
  • Μπόμπου Σταμάτη, Β. (1984), "Ο Βικέντιος Δαμοδός (1700-1752), ένας πρόδρομος του νεοελληνικού Διαφωτισμού", Το Ιόνιο. Περιβάλλον – Κοινωνία – Πολιτισμός. Πρακτικά του Συμποσίου, Αθήνα, σ. 207-220.
  • Μπόμπου Σταμάτη, Β. (1998), Ο Βικέντιος Δαμοδός. Βιογραφία – Εργογραφία. 1700-1754, Αθήνα: Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης.
  • Σάθας Κ., (1868), Νεοελληνική Φιλολογία, Αθήνα.